مترجم سایت

ازریابی و جمع بندی

       فشار عراق برای بازپس‌گیری منطقه‌ای در حدود یك كیلومتر مربع با توانی كه ذكر شد در نوع خود كم‌نظیر بوده است.  عكس‌العمل دشمن بدون احتساب و پیش‌بینی تلفات زیاد و پذیرش آن به عنوان بهای بازپس‌گیری منطقه نمی‌توانست باشد.

       دشمن با درك مشی جدید نظامی جمهوری اسلامی مبنی بر پیشروی در شرق بصره و انهدام متوالی قوای عراق، بر آن شد كه با  اقدامی اساسی و با قوت، طراحان و مسئولین جنگ جمهوری اسلامی را نسبت به ادامه پیشروی در منطقه شرق بصره مأیوس كند.

علاوه بر این همزمان عملیات كربلای 8 با سالگرد تاسیس حزب بعث و نیز نقش تبلیغی این عملیات در اعلام تصمیم بر تداوم عملیات در منطقه و همزمانی آن با تغییر و تحولات سیاسی مبنی بر حذف صدام، قابل ذكر است.

به هر صورت، برای دشمن قابل تحمل نبود كه در منطقه یاد شده، در بلند مدت و به طور تدریجی، نیروهای ما هر چند كند و آهسته به پیشروی و انهدام شرق نهرجاسم اصل «حفظ قوا» را برگزیده بود، در این جا با پذیرش «انهدام نیرو» به چنین پاتک خطرناکی مبادرت کرد. استفاده از نیروی گارد ریاست جمهوری عراق، نظارت مستقیم عدنان خیرالله و به طور كلی چگونگی این پاتك نشان می دهد كه مبنای این اقدام، تصمیم سیاسی بوده و در محدودة صلاحدید و اختیارات نظامیان نمی‌گنجیده و تناسبی نیز با چارچوب حركات كلاسیك نظامی ارتش عراق نداشته است.

صدام و حزب بعث ادامه حمایت شرق و غرب را در گرو قدرتمندی نظامی ارتش عراق می‌دانستند در نتیجه برای ثبات سیاسی خود راهی جز قدرتمند كردن و در عین حال فشار بیشتر بر ارتش عراق برای شركت در جنگ تا سر حد بلفات بسیار بالا و حتی انهدام لشكرها نداشتند.

از طرف دیگر بر اساس نگرش كلاسیك، از مدتها پیش طراحان و فرماندهان نظامی دشمن احساس اطمینان برای ادامه جنگ را از دست داده بودند. زیرا هیچ یك از خطوط پدافندی آنها در مقابل تهاجمات نیروهای ما تاب مقاومت نداشت و علاوه بر این، گذشت زمان حاكی از پیروزی تدریجی جمهوری اسلامی بود، چرا كه علاوه بر رانده شدن از خاك جمهوری اسلامی مناطق مهمی مانند فاو و شرق بصره را از دست داده بودند. واضح است كه از نظر حاكمان سیاسی و همچنین فرماندهان نظامی عراق این روند نگران كننده بود. احتمال تحولات سیاسی و افزایش شایعاتی مبنی بر حذف صدام نیز بدون ارتباط با وضعیت یاد شده نمی‌توانست باشد.

به هنگام عملیات والفجر 8، بنابه موقعیت خاص زمین منطقه دشمن تلفات قابل توجهی را متحمل شد، بدون آنكه قادر به بازپس‌گیری منطقه باشد. بنا به اظهارات اسرا، صدام با حضور در منطقه فشار زیادی را بر ارتشیان عراق وارد می‌ساخت تا شاید بتوانند مجدداً در مواضع قبلی خود حضور یابند.  لیكن موقعیت زمین و تدبیر مناسب نیروهای خودی در استفاده از آتش و مقاومت شدید، مانع از تحقق اهداف دشمن شد.

در این عملیات استفاده از ارتش عراق به شكل نامعقول موجب شد بیش از 70% از توان نظامی دشمن در فاو منهدم شود و  این برای ارتش عراق صدمه‌ای جبران‌ناپذیر بود.

حاكمیت سیاسی عراق به منظور جبران شكست فاو و حفظ روحیه ارتش عراق، تدبیر «استراتژی دفاع متحرك» را اتخاذ كرد كه آن هم سرانجام مطلوبی نیافت و مجموعاً نزدیك به 121 هزار نفر از نیروهای دشمن كشته و رخمی شدند.

در كربلای 1 (مهران) جنانكه بعدها اسرا ذكر می‌كردند،دشمن تنها به لحاظ ممانعت از انهدام بیشتر ارتش عراق،از مقاومت خودداری كرد تا آمادگی لازم برای مقابله با تهاجمات بعدی قوای نظامی ایران را داشته باشد، در حالی كه در كربلای 2 (حاج عمران) دشمن با انگیزه بیشتری جنگید.

آزادسازی مهران، كه دشمن به خاطر اشغال مجدد آن در بغداد جشن گرفته بود، شكست بزرگی محسوب می‌شد. از دست دادن مهران توسط دشمن بدون مقاومت چشمگیر به جز قوتهای نیروی خودی و غافلگیر شدن دشمن در مانور و محور هجوم از تدبیر وی مبتنی بر اصل «حفظ نیرو» در مقابل «حفظ زمین» حكایت می‌كرد. به عبارت دیگر چنین به نظر می‌رسید كه دشمن در نظر ندارد به طور غیر معقول ارتش عراق را به كار گیرد.

در عملیات كربلای 5 تحركاتی از دشمن مشاهده شد كه به همین ترتیب قابل تبیین است. بدین صورت كه در روز سوم عملیات، عراق یك لشكر گارد را وارد عمل كرد. این لشكر تا روز پنجم تلاش فراوانی برای باز پس‌گیری غرب كانال ماهی انجام داد معهذا منجر به نتیجه دلخواه و مطلوب نشد. در ساعت 11 صبح روز پنجم عملیات فرماندهان لشكر گارد در مقر لشكر 11 جلسات مهمی تشكیل دادند كه به نظر می‌رسید دشمن با تلاش گسترده‌تری اقدام به پاتك خواهد كرد. لیكن عقب‌نشینی تدریجی عراق به غرب نهرجاسم كه اثر قطعی و نهایی  آن سه روز بعد آشكار شد، نشان داد كه دشمن به رغم مقاومتهای بسیار شدید اولیه، با توجه به انهدام وسیع و تلفات بالا، نهایتاً حفظ نیرو را برحفظ زمین ترجیح داده است.

       عراق در قبال اقدام یاد شده از جهت سیاسی نیز متحمل خسارتهای فراوانی شد، لیكن به لحاظ پیچیدگی زمین و تلفات فراوانی كه متوجه ارتش عراق شده بود بنابر نگرش نظامی. تدبیر یاد شده را اتخاذ كرد.

پس از آن دشمن در مقابل سرپل غرب كانال ماهی به لحاظ تهدیدی كه نسبت به زمین حد فاصل نهرجاسم تا كانال زوجی احساس می‌كرد، عملیاتی را طراحی كرد كه بعدها نام «حصادالاكبر» بر آن نهاد. این حركت با سرمایه‌گذاری بالاتر از حد معمول و با تحمل تلفات فراوان انجام گردید.

 

پاتك گسترده دشمن با استفاده از سلاح شیمیایی

       از آنجا كه دشمن در پاتكهای روز 21/1/66 خود موفقیتی كسب نکرده بود، چنین پیش‌بینی می‌شد كه نسبت به بازپس‌گیری خط قرمز (منطقه تصرف شده در عملیات كربلای 8) ناامید شده است ولی برخلاف انتظار، دشمن تلاش اصلی خود را از نخستین لحظات بامداد 22/1/66 آغاز كرد. نیروهای بعثی از نیمه شب تاساعت 30/3 بامداد روز 22/1/66 اقدام به تك شیمیایی نمودند. در این تك كه ابتدا با توپخانه كاتیوشا و سپس با هلیكوپتر و هواپیما به صورتی گسترده در خط و عقبه، بخصوص از خرمشهر تا شلمچه و پنج ضلعی صورت گرفت، مجموعاً 400 راكت هواپیما، هلیكوپتر، گلوله‌های توپخانه وخمپاره شلیك شد كه به خاطر تاریكی هوا و عدم آمادگی و عدم پیش‌بینی قبلی. خسارات قابل توجهی به نیروهای خودی وارد آمد.

       دشمن پس از تك شیمیایی، از ساعت 5/2 تا 7 صبح با 45 گردان توپخانه موجود در منطقه اقدام به اجرای آتش تهیه نمود. شدت آتش دشمن به گونه‌ای بود كه تحرك و جابجایی را از نیروهای خودی سلب كرد و امكان تردد هر گونه وسیله نقلیه و نیروی پیاده به خط مقدم غیرممكن و یا بسیار دشوار گردید.

       حوالی ساعت 7 صبح پاتك دشمن از دو محور، یكی مقابل لشكرهای 8 و 33 و دیگری در برابر لشكرهای 27 و 31 شروع شد. فشار سنگین دشمن از سمت چپ خط قرمز و همچنین سیلبند شاهد باعث شد رخنه ای در حد فاصل دو لشكر 33 و 8 ایجاد شود. در محور لشكر 31 نیز فشار دشمن از دو سمت یكی از مقابل ودیگری از خاكریز جدیدالاحداث در سمت چپ تقاطع زم صورت گرفت.

در محور لشكر 27 دشمن از سیلبند غربی كانال ماهی به مواضع این لشكر حمله كرد و با درگیری شدید و به سختی آنها را عقب زد و سپس از تقاطع زم فشار آورد و در نتیجه توانست پس از رخنه و نفوذ در تقاطع، نیروهای لشكر 31 را از خاكریز دو جداره عقب رانده و با تهدید عقبه نیروهای لشكر 27 فشار بیشتری بر نیروهای این لشكر وارد سازد. نیروهای لشكر 17 كه تا كنون مستقیماً در معرض پاتك دشمن قرار نگرفته بودند، با احساس تهدید از جناحین و احتمال قیچی شدن، به مواضع مناسبتری نقل مكان كردند.

       بدین ترتیب، دشمن تا قبل از ظهر روز 22/1/66 مواضع تصرف شده درعملیات كربلای 8 را بازپس گرفت.

هدایت كلی پاتك دشمن به عهده فرمانده سپاه گارد (سپهبد حسین رشیدمحمد) بود و هدایت تیپهای عمل كننده توسط فرمانده لشكر مدینه‌المنوره از گارد جمهوری (سرتیپ ستاد احمد ابراهیم محاش) صورت گرفت. عدنان خیرالله وزیر دفاع نیز با  حضور درمنطقه از نزدیك عملیات یگانهای پاتك كننده را كنترل می‌كرد.

       یگانهای پاتك كننده دشمن عبارت بودند از :

       تیپهای 4،7 و 10 گارد ریاست جمهوری، تیپ 468 نیروی مخصوص، تیپهای 2 زرهی و 17 زرهی گارد ریاست جمهوری ، تیپهای 5 پشتیبانی و 6 پشتیبانی گارد ریاست جمهوری و یك گردان از تیپ 26 زرهی.

       تاكتیك دشمن در بازپس‌گیری مواضع مبتنی بر  اصل انهدام وسیع بود كه با اجرای تك شیمیایی و آتش تهیه سنگین وتداوم تك توانست به رغم مقاومت نیروهای اسلام، در پوشش آتش شدید، نیروهایش را به پشت خاكریزهای نیروهای خودی رسانده و به داخل مواضع آنها رخنه نماید.

 

شب چهارم عملیات

        در چهارمین شب عملیات لشكر 27 با ایجاد خاكریزهای دو جداره در نقاط مورد نظر و ریختن 800 مین ضد نفر در جلوی خط زم به تثبیت واستحكام مواضع متصرفه پرداخت و لشكر 31 خط لشكر 10 (از زم تا سیب) را تحویل گرفت. لشكر 8 نیز برای انجام مأموریت سابق خود با یك گردان تا نزدیك جاده آسفالته (خط قرمز) را پاكسازی كرد و همچنین نیمی از مأموریت مهندسی خود را انجام داد، اما به خاطر فشار دشمن و ناقص ماندن كار مهندسی، نیروهای این لشكر مجدداً تا چهارراه (سیلبند شاهد) عقب‌نشینی كرده و در آنجان استقرا یافتند.

روز چهار (21/1/66)

       در روز چهارم عملیات دشمن طی چند نوبت در محورهای لشكر 27، لشكر 31 و لشكر 33 اقدام به پاتك كرد كه سنگین‌ترین آنها از محور سیلبند غربی كانال ماهی و محور پرستو صورت گرفت، و مقداری نیروهای خودی را عقب زد، ولی با هجوم مجدد رزمندگان اسلام، قوای دشمن عقب رانده‌شدند. باید اذعان داشت كه گرچه دشمن در این پاتكها موفقیتی كسب نكرد، اما با این ضدحمله‌های پی‌در پی، بخشی از توان رزمندگان را گرفته و مانع از استراحت آنان شد وتوانست نقاط ضعف و قوت ما را از نظر «خط پدافندی» و «توان» ارزیابی نماید.

       پس از 4 شبانه روز جنگ سنگین در منطقه پیچیده‌ای كه بعضاً نیروها مجبور به جنگ تن‌به تن می‌شدند و زمین آن از قبل به دقت توسط دشمن متناسب با تاكتیكها و تدابیر و امكانات آن طراحی وتسلیح شده بود، احساس می‌شد دشمن از باز پس‌گیری خط «قرمز» نومید و ناتوان شده است.از نظر فرماندهان نیز عملیات به پایان رسیده بود و تنها تثبیت و استحكام بخشیدن به مواضع و انجام كارهای مهندسی و بهبود بخشیدن به امر پشتیبانی خط جدید مطرح بود. در این اوضاع و احوال كه یگانهای عمل كننده نیز بر اثر افت نیرو (ناشی از چند ماه جنگ مداوم از اوائل دیماه در كربلای 4) خود را قادر به انجام مأموریتهای آفندی نمی‌دیدند. حركت پیش‌بینی نشده دشمن شروع شد و وضعیت جدیدی را به وجود آورد.

 

شب و روز سوم عملیات

 با توجه به فشاری كه از سمت چپ روی لشكر 19 وجود داشت، برای پاسخگویی به پاتكهای دشمن، تصمیم گرفته شد كه مجدداً تلاش عمده‌ای برای حل مسئله جناح چپ و تأمین آن صورت پذیرد. بر این اساس، مأموریت تصرف سمت چپ سیلبند تا نزدیكی جاده راه سیلبند تا تپه (یعنی همان خط حد اولیه) به لشگر 33 و از تپه تاسیب نیز به لشكر 17 علی‌ابن‌ابیطالب (ص) واگذار گردید. به لشكر 27 نیز همان مأموریت قبلی، یعنی تأمین زم و تصرف و پاكسازی موضع «ن» شكل شماره 15 داده شد.

در این مرحله جناح راست وضع مناسبی یافت ولی اوضاع جناح چپ به رغم موفقیتهای به دست آمده كاملاً بهبود نیافت،به این ترتیب كه:

لشكر 27 كه قرار بود ساعت 21 وارد عمل شود، به خاطر دیر رسیدن نیروها و توقف در میدان مین، در ساعت 30/2 بامداد درگیری را شروع كرد كه تا ساعت 8 صبح به نیروهای خود ملحق شد. این لشكر تا غروب موفق به پاكسازی منطقه متصرفه شد و ضمن به هلاكت رساندن 500 تن از نیروهای دشمن، 100 اسیر را نیز به عقب تخلیه كرد.

       لشكر 17 خط لشكر 19 را تحویل گرفت و با یك گردان خود را به چهارراه سیلبند رساند و سپس لشكر 33 و لشكر 8 را از خود عبور داد. این لشكر از روبرو و محور پاتك نداشت، بنابراین تا عصر روز بعد (20/1/66) علیه آن تهدیدی صورت نگرفت. نیروهای لشكر 33 و لشكر 8 نسبتاً در اجرای مأموریت خود موفق بودند ضمن اینكه در صبح و عصر روز سوم عملیات تقریباً به خاطر استفاده از آتش هماهنگ تانك و تیربار و خمپاره ‌انداز مستقر در خط، پاتكهای دشمن را با شكست مواجه ساختند، ولی سرانجام نیروهای لشكر 33 به لحاظ از دست دادن توان، در مواضع مناسبتری مستقر شدند.

 

شب و روز دوم عملیات

 پس از آنكه طی مرحله اول عملیات،اهداف مورد نظر به طور كامل تصرف وتأمین نشد،در تدبیر جدید مقرر گردید كه لكشر 33 با عبور از معبر لشكر 25 مجدداً اهداف قبلی خود و لشكر 25 را كه در مرحله قبل تعیین شده بود، تصرف نماید و لشكر 10 كه به طور نسبی موفق شده بود، به تكمیل اهداف قبلی بپردازد. به لشكر 27 نیز ابلاغ شد كه در صورت موفقیت لشكر 10 از آن عبور كرده و پیشروی نماید و د رصورت توقف وایجاد اشكال درحركت لشكر 10 به تكمیل و تأمین اهداف آن بپردازد.

       بدین ترتیب. مرحله دوم عملیات در همان شب آغاز شد. لشكر 33 این بار چه در تصرف هدف و چه در كار مهندسی (ایجاد خاكریز دو جداره در سمت راست سیلبند شاهد) موفق بود، لیكن دشمن دو بار از سمت چپ به نیروهای این لشكر پاتك كرد كه بار دوم (در ساعت 10 الی 11 صبح) با آتش شدید توپخانه و هلیكوپتر و بمباران هواپیما همراه بود. كثرت نیروهای پیاده پاتك كننده و كم بودن نفرات خودی و نرسیدن مهمات كافی، نیروهای خودی را ناچار به عقب‌نشینی كرد و بر اثر فشار شدید دشمن تعدادی از مجروحین در منطقه بجا ماندند. به این ترتیب در این مرحله هم مسئله جناح چپ وعملیات حل نشد.

       لشكر 10 نیز با یك گردان (ناقص) وارد عمل شد، ولی تا صبح به خاطر درگیری با نیروهایی كه در تقاطع كبوتر مستقر بودند، موفق به تصرف هدف مورد نظر (خط  زم) نگردید. نتیجتاً در صبح هنگام، لشكر 27 مأموریت ادامه كار و تصرف هدف مزبور را به عهده گرفت.

       در ساعت 7 صبح (19/1/66) به فرماندهی لشكر 27 ابلاغ شد كه طبق تصمیمات قبلی، برای تكمیل كار ناقص لشكر 10 وارد عمل شود. در ساعت 45/10 اولین گروهان لشكر 27 به خط رسید، اما در این هنگام پاتك دشمن از دو محور شروع شد و نیروهای لشكر 27 به جای انجام مأموریت تعیین شده، مجبور به پاسخگویی به پاتكهای دشمن شدند وتا غروب شش پاتك را خنثی كردند. نهایتاً طی این مرحله در وضعیت قبلی تغییری ایجاد نشد و پیشروی صورت نگرفت و تلاشهای رزمندگان صرفاً اقدامات دشمن را خنثی كرد و به حفظ آنچه د رمرحله اول به دست آمده بود، انجامید.

 

شب و روز اول

       د رمحور شمالی عملیات تیپ امام رضا(ع) در ساعت 35/2 بامداد و تیپ الغدیر در ساعت 40/2 بامداد با دشمن درگیر شدند.

       در این محور برخلاف تصورات قبلی مبنی بر عدم هوشیاری دشمن، مقاومت نیروهای عراقی در همان آغاز درگیری و سپس مبادرت آنان به پاشیدن مین در محورهای مواصلاتی و پاتكهای انجام شده، همگی حاكی از آمادگی قبلی آنها برای مقابله با تهاجم قوای اسلام بود. با آنكه دشمن یك ساعت پس از آغاز درگیری اقدامات یاد شده را شروع كرد، نیروهای اسلام تا ساعت 8 صبح كماكان در منطقه حضور داشته و درگیر بودند، لیكن پس از آن با توجه به حجم سنگین آتش دشمن، عملاً امكان تأمین و تثبیت منطقه فراهم نشد.

       مرحله اول عملیات در محور غرب كانال ماهی همزمان با محور شمال آبگرفتگی بوبیان در ساعت 15/2 بامداد روز 18/1/66 توسط لشكرهای 33 المهدی، 25 كربلا، 19 فجر، 10 سیدالشهدا و 31 عاشورا كه به ترتیب از چپ به راست مأموریت تصرف و تأمین هدف (خط قرمز) را به عهده داشتند، آغاز شد.

       در این مرحله (شب و روز اول عملیات) هدف به نحو ناقصی تصرف شد. وضعیت یگانهای عمل كننده مختصراً به قرار زیر بود (به ترتیب از چپ):

       لشكر 33  كه اندكی دیر وارد عمل شده بود، در اثر مقاومت و آتش دشمن موفق به باز كردن معابر مربوطه نشد و به هنگام صبح شهدا و مجروحین خود را تخلیه و عقب‌نشینی كرد.

       لشكر 25 از سمت راست به لشكر 19 ملحق شد و از سمت چپ، خود را تا حد لشكر 33 گسترش داد و عملاً حفظ جناح چپ را نیز (در غیاب لشكر 33) به عهده گرفت. د راوایل صبح استعداد نیروهای در خط این لشكر بیش از یك گروهان ناقص (حدود 50 نفر) نبود، از اینرو یك گروهان دیگر برای تقویت آنها فرستاده شد. از ساعت 30/10 صبح پاتك دشمن از این جناح شروع شد و از ظهر شدت بیشتری یافت و نهایتاً در ساعت 14 باقیمانده نیروهای این لشكر به عقب رانده شدند و به این ترتیب جناح چپ عملیات اوضاع وخیمتری پیدا كرد. این امر در شرایطی بود كه آتش سنگین دشمن اجازه تقویت خط با نیروهای كمكی را نمی‌داد و از نیروهای در خط نیز مقاومتی بیشتر از آنچه صورت گرفت، متصوّر نبود.

       لشكر 19 تا ساعت 5 صبح با جناحین الحاق كرد و تا ساعت 7 صبح موفق شد خط را كاملاً پاكسازی وتثبیت كند. بعد از تشدید فشار دشمن از ساعت 13 بر روی نیروهای لشكر 25 و نهایتاً عقب‌نشینی آنها، لشكر 19 جناحدار شد و از این پس فشارهای دشمن از جناح چپ مستقیماً متوجه این لشكر می‌گردید. دشمن در فشارهای اولیه توانست با نفربرهای خود در مواضع این لشكر وارد شود، اما به خاطر حضور نیروها بر روی خاكریز یاسر دو دستگاه نفربر سالم به غنیمت گرفته شد و نفرات آن تسلیم شدند، سپس بتدریج فشارها كم شد و تا غروب وضعیت به همین صورت باقی ماند.

       لشكر 10 سیدالشهدا به خاطر مشترك بودن معابرش با یگانهای دیگر، حركتش با كندی شروع شد و با چند ساعت تأخیر كار اصلی را شروع كرد، اما در ادامه سرعت زیادی یافت. نهایتاً بخشی از اهداف این لشكر تأمین نشد. بخصوص اینكه بعداز ظهر با پاتك نسبتاً سنگینی نیز مواجه شد و برخی مواضع خود را از دست داد. به علاوه یگان عمل كننده در جناح راست این لشكر (لشكر 31 عاشورا) نیز موفق نشده بود، اما در جناج چپ مسئله‌ای نداشت.

       لشكر 31 عاشورا كه به علت عدم برگشت نیروهایش از مرخصی، در روز قبل از عملیات نیمی از مأموریتش به لشكر سیدالشهدا واگذار شده بود، در انجام مأموریت محوله موفق نگردید. این لشكر در سمت چپ خود لشكر 10 را داشت و از راست بایستی به كانال ماهی متكی می‌شد. نیروهای لشكر 31 از دو معبر و به صورت تیمی و دسته‌ای وارد عمل می شدند (به علت شلوغی و محدودیت زمین). نیروهای محور راست سه بار كمینهای دشمن را تصرف كردند ولی هر بار با تشدید فشار دشمن عقب آمدند. نیروهای محور چپ نیز با كمینهای دشمن كه هوشیار شده بودند، مواجه و متوقف گردیدند. این لشكر در روز با وارد كردن نیروهای جدید در تقاطع پرستو و كبوتر كه توسط لشكر 10 تصرف شده بود، به قصد تصرف هلالی 15 عبور كرد. این نیروها پس از درگیریهای شدیدی كه تا غروب طول كشید، بدون نتیجه به عقب بازگشتند.

به هر صورت، شب و روز اول عملیات، درحالیكه خط تصرف شده در جناحین با اشكالات یاد شده مواجه بود، سپری شد.

 

شرح عملیات كربلای 8

از آنجا كه موقعیت زمین در محور آبگرفتگی بوبیان با منطقع عملیاتی قرارگاه كربلا درغرب كانال ماهی تفاوت داشت و فاصله با دشمن نیز متغیر بود، برای تعیین زمان آغاز عملیات و محاسبه مقدار زمان لازم برای رسیدن نیروها به نقطة مورد نظر جهت درگیر شدن با دشمن، مشكلاتی وجود داشت كه نهایتاً ساعت 15/2 بامداد روز 18/1/66 به عنوان زمان مشترك حمله در هر دو محور انتخاب شد.

       قبل از آغاز تك، بنابر شواهد و قرائن موجود و اطلاعات دریافتی از شنود، چنین پیش‌بینی می‌شد كه احتمال غافلگیری دشمن در محور شمال بیشتر از منطقه قرارگاه كربلا خواهد بود، خصوصاً اینكه بنا به اطلاعات واصله، دشمن در مقابل آبگرفتگی بوبیان در شب عملیات مانند شبهای گذشته اقدامات عادی خود از جمله كار مهندسی را ادامه می‌داد. این امر بر اطمینان قرارگاه قدس و یگانهای تابعه در مورد غافلگیری دشمن افزود. حال آنكه درعمل مشخص شد كه دشمن در آن محور 100% هوشیار بوده است.

       علاوه بر این، با وجود آنكه سعی شد در تمام محورهای عملیاتی (قرارگاه قدس و قرارگاه كربلا) درگیری با دشمن به  طور همزمان آغاز شود، لیكن به خاطر مشكلات موجود، چنین امری میسر نشد.

كلیات طرح مانور

       پس از عملیاتی تكمیلی 3/12/65 كه تا 13/12/65 به طول انجامید، عملیات كربلای 8 در دو محور طراحی شد تا توسط دو قرارگاه اجرا گردد:

       محور اول: آبگرفتگی شمال بوبیان

       محور دوم: حد فاصل كانال ماهی تا جاده شلمچه (غرب كانال ماهی) با فرماندهی و هدایت قرارگاه كربلا.

       در تدبیر عملیاتی‌، با توجه به حساسیت شمال آبگرفتگی بوبیان برای دشمن و اهمیت عبور ازكانال ماهی درغرب كانال زوجی، چنین پیش‌بینی می‌شد كه در صورت تلاش در این محور، علاوه بر فریب دشمن نسبت به سمت اصلی تك، آتش دشمن نیز تجزیه خواهد شد.

       ضمناً در صورت موفقیت و تأمین محور شمال عملیات (بوبیان) جناح وسیعی در شرق كانال ماهی از دشمن گرفته می‌شد و این به منزله جای ‌پای مناسبی برای مراحل بعدی عملیات، محسوب می‌گردید. علاوه بر این، موارد زیر به عنوان مشخصات و قوتهای طرح مزبور در نظر بود:

       ـ منطقه انتخابی نزدیكترین فاصله را نسبت به كانال زوجی دارا می‌باشد.

       ـ نیروها در جناح راست خود به كانال ماهی اتكا دارند. (در محور اصلی تك).

       ـ در صورت رسیدن به پشت خطوط شمالی ـ جنوبی دشمن، پیشروی به سمت جنوب تسهیل می‌شود.

       ـ تجربه حاكی از آن بود كه تنها از این محور امكان پیشروی وجود دارد.

       ـ به علت نزدیكی به پل كانال ماهی، امكان الحاق با نیروهای شرق كانال و نیز انتقال عقبه به شرق كانال ماهی و حفظ آن از آتش دشمن پدید می‌آید.

       البته به خاطر وجود مشكلات و موانع متعدد، طرح فوق در اجراء فاقد چشم‌انداز روشنی بود.

       به هر صورت، بنا به شرایط خاص موجود، تاریخ 18/11/66 جهت انجام این عملیات انتخاب شد.

 

عملیات كربلای 8

وضعیت خودی و دشمن

سپاه ابتدا در نظر داشت طی چند عملیات محدود، به صورت تدریجی خطوط منطقه متصرفه را با رسیدن به كانال زوجی اصلاح و تكمیل نماید، لیكن با توجه به موانعی كه وجود داشت، عملیات كربلای 8 طرحریزی شد. در توضیح وضعیت كلی قبل از این عملیات، ذكر چند مسأله ضروریست كه ذیلاً به ترتیب به آنها اشاره می‌شود:

       1ـ مشكل نیرو

علیرغم نیاز مبرمی كه به جذب و سازماندهی نیرو برای عملیات وجود داشت، طرح اعزام سپاه یكصد هزار نفری حضرت مهدی (عج) با موفقیت مورد انتظار مواجه نشد. در این میان عوامل مؤثری در پیدایش وضعیت یاد شده دخیل بود، از جمله:

       ـ فاصلة نزدیك زمانی بسیج سپاه یكصد هزار نفری حضرت محمد(ص) و همچنین انجام دو عملیات كربلای 4 و 5 تقریباً بدون فاصله و در نتیجه پراكندگی نیروهای عملیاتی.

       ـ فرارسیدن تعطیلات طولانی نوروز بویژه پس از یك سلسله عملیات طولانی.

       ـ تغییر فصل: قشر وسیعی از نیروهای داوطلب كشاورزان بودند كه عمدتاً در فصل پائیز و زمستان جذب جبهه‌های نبرد می‌شدند. تغییر فصل و فرارسیدن زمان كشت و كار نیز از موانع جذب نیروی كافی در این مقطع شمرده می‌شد.

       ـ تغییر شعارها: تأثیر روانی عدم تعیین سرنوشت جنگ و تغییر شعار «جنگ سرنوشت» در كربلای 5 و ایجاد ابهاماتی ناشی از عدم تحقق شعارهای سال 65 و ادامه جنگ در سال 66 موجب گردید قسمتی از نیروها توجه لازم را به جبهه‌ها ننمایند.

2ـ تلاشهای مهندسی

       در حد فاصل زمانی 3/12/65 تا 17/1/66 به رغم آنكه آتش حجیم و گسترده دشمن مانع از كار مهندسی بود، لیكن تلاشهای قابل توجهی صورت گرفت كه عبارت بودند از:

       ـ دو جداره كردن جاده‌ها برای مصونیت از آتش دشمن.

       ـ احداث دو پل بر روی كانال ماهی (در قسمت انتهائی آن).

       ـ احداث دو جاده در عقبه منتهی به جاده شلمچه.

       ـ استقرار یگانها و تحكیم مواضع و احداث سنگرهای انفرادی و اجتماعی.

البته اقدامات یاد شده در مقایسه با فعالیتهای دشمن چشمگیر نبود، لیكن با توجه به آتش دشمن و نیز كمبود وسایل و امكانات مهندسی قابل توجه بود.

3- تسلیح زمین

       برخلاف تدابیر قبلی مبنی بر آنكه با تداوم عملیات به دشمن فرصت لازم برای افزایش استحكامات و بازسازی نیرو داده نشود، دشمن به لحاظ اهمیت زمین منطقه و احساس تهدید نسبت به پیروزی نیروهای خودی به سمت كانال زوجی، طی فرصتی كه به طور طبیعی به دست آورد، در كمترین زمان بیشترین استحكامات را به شرح زیر در منطقه ایجاد كرد:

       ـ بین خط نهرجاسم تا كانال زوجی را كه حدود 5 كیلومتر می‌باشد به خطوط متوالی پدافندی متوالی مجهز نمود، به نحوی كه از نهرجاسم تا كانال زوجی 7 تا 10 خط پدافندی متوالی تشكیل داد. هر یك از این خطوط مستقلاً دارای سیلبند یا خاكریز، جاده تداركاتی، سنگرهای پدافندی و استراحت نیرو، موانع مختلط متشکل از سیمهای خاردار و میادین مین ضد نفر و ضدتانك و كانالهای مواصلاتی نفرات پیاده، سكوهای تانك و سلاحهای پدافندی بود كه در صورت احتمال حمله رزمندگان اسلام، این خطوط از نیروهای پدافنی پر می‌شدند.

       ـ احداث یك پل جدید روی كانال زوجی.

       ـ احداث جاده‌های جدید و ترمیم كلیه جاده‌های عقبه جهت تدارك بیشتر نیروهای خود.

       ـ احداث سیلبندهای جدید در كانال ماهی و منطقه آبگرفتگی بین پاسگاه بوبیان تا زید.

با توجه به تجارت گذشته جنگ، خاكریزهایی كه دشمن در منطقه احداث كرد ظاهراً نامعقول به نظر می‌رسید، بدین معنی كه دشمن همزمان با عملیات رمضان و پس از آن عمدتاً سعی می‌كرد عارضه‌ای در زمین ایجاد نكند كه نیروهای اسلام قادر به بهره‌گیری از آن برای پدافند باشند. لذا از آن به بعد، احداث كانال از عمده‌ترین اقدامات مهندسی دشمن بود، چنانكه در مناطق عملیاتی والفجر مقدماتی و والفجر 1 و سپس در منطقه رمضان، با به كارگیری این تجربه توانست به طور موثری از پیشروی نیروهای اسلام جلوگیری به عمل آورد.

       دشمن با نزدیك ساختن خاكریز خط تماس خود با خاكریز قوای مقابل، عملاً تحرّكات رزمندگان را زیر نظر داشت و با ایجاد خطوط متوالی، از برداشتن گامهای بلند در پیشروی و  نیز مانور زرهی ممانعت می‌كرد. علاوه بر این، مواضع نیم‌دایره شكلی كه دشمن در پشت خاكریز بر روی گره‌های مواصلاتی ایجا كرده بود، امكان اجرای آتش مناسب برای حفظ خط را به دشمن از امكان مناسبی برای پاتك و بازپس‌گیری مجدد خط برخوردار بود و از سمتهای مختلف از نیروی مهاجم جناح می‌گرفت. در نتیجه برای این نیروها كه به علت حجم گسترده آتش دشمن فاقد امكان كار مهندسی بودند، بهره‌گیری كامل از خاكریزهای دشمن، وجود نداشت و این مسئله نگهداری خط را پس از تصرف با مشكل مواجه می‌كرد.

4ـ بازسازی نیرو

اهمیت بازسازی نیرو برای دشمن در صورتی مشخص می‌شود كه علاوه بر بیان میزان انهدام ارتش عراق در دو عملیات كربلای 4 و 5 ، به احساس خطری هم كه دشمن نسبت به تهاجم رزمندگان داشت، اشاره نمود.

       در دو عملیات كربلای 4 و 5، 60 تیپ دشمن به طور كامل و بیش از 70 تیپ بیشتر از 50% منهدم شدند. دشمن بنا به وضع موجود، از هفته دوم عملیات كربلای 5 ، پس از عقب‌نشینی به غرب نهرجاسم تلاش قابل توجهی را برای بازسازی یگانها و جایگزینی امكانات منهدم شده آغاز كرد.

       در زمینه كادر، با انتقال افسران از عقبه‌ها و پادگانها به مناطق عملیاتی و كوتاه كردن آموزشها، نسبت به جایگزینی افسران اقدام نمود. در مورد درجه‌داران و سربازان نیز با احضار متولدین 1969 (1348ش) و باقیماندگان 1968 (1347ش) و آموزش سریع 45 روزه آنها و گرفتن نیرو از شهربانی و همچنین یگانهای غیردرگیر. نسبت به جایگزینی نیروهای مزبور اقدام نمود.

ارتش عراق در مورد امكانات هم با بازسازی تجهیزاتی كه قابل بازسازی و تعمیر بودند و هم با ارسال وسایل جدید، نسبت به جایگزینی تقریبی تمام چیزهایی كه یگانهایش از دست داده بودند، اقدام نمود. مجموعاً در آغاز عملیات كربلای 8 ، دشمن در بازسازی كمّی یگانهای ضربه دیده تا حدود 70% موفق بود.

5ـ استعداد و آرایش دشمن در منطقه عملیاتی

دشمن به منطقه عملیاتی به شرح زیر گسترش داشت:

       ـ لشكر 8 پیاده (شامل تیپهای 418 و 419 پیاده) در منطقه شرق كانال ماهی تا بوبیان.

       ـ لشكر 28 پیاده (شامل تیپهای 79 و 438 پیاده) در غرب كانال ماهی و غرب كانال زوجی.

       ـ لشكر 5 مكانیزه (شامل تیپهای 108، 29،117، 103 پیاده، 27 مكانیزه، تیپ كماندویی سپاه 7 و یك گردان تانك از تیپ 26) در غرب كانال ماهی و شرق كانال زوجی تا سیلبند شاهد.

       ـ لشكر 19 پیاده (شامل تیپهای 2، 106، 14، 505، 93، 443، 421 و 428 پیاده و یك تیپ زرهی مختلط) از سیلبند صوئیب تا شمال جاده شلمچه به بصره.

       ـ لشكر 11 پیاده (شامل تیپهای 435، 503، 45، 47، 23 و 22 پیاده) از جاده شلمچه تا اروند صغیر.

       ـ لشكر 32 پیاده (شامل تیپهای 5، 805، 119 پیاده) در جزایر صالحیه در مجموع دشمن با استقرار 28 تیپ پیاده و 3 تیپ زرهی و مكانیزه در منطقه عملیاتی، خطوط اول و دوم را پدافند می‌نمود.

       ـ علاوه بر اینها، لشكر 10 زرهی با 10 تیپ در احتیاط منطقه عملیاتی بود كه در نشوه و زید استقرار داشت. ضمن اینكه 15 تیپ پیاده گارد نیروی مخصوص نیز در احتیاط قرار داشتند.

 

آخرین تحرك نظامی در جنوب

(عملیات كربلای 8)

       گر چه عملیات كربلای 5 و آثار آن توانست موقعیت مطلوبی را پس از عملیان كربلای 4 به وجود آورد، لیكن به دلیل عدم انهدام كامل قوای نظامی عراق در منطقه شرق بصره، مجدداً انجام عملیات و انتخاب منطقه مناسب، در دستور كار قرار گرفت.

       نظر به شرایطی كه سرانجام منتهی به طرحریزی و اجرای عملیات كربلای 4 و پس از آن عملیات كربلای 5 شد «انتخاب منطقه عملیات» تا اندازه‌ای دشوار و پیچیده بود، زیرا برخورداری از ابتكار عمل در جنگ و «رعایت اصل غافلگیری» در تاكتیك و زمان و مكان به عنوان بخشی از عوامل اساسی در كسب پیروزی، تدریجاً صعب و دشوار می‌نمایاند. چنانكه طی یك روند طولانی، ابتكار عمل در منطقه هور با انجام عملیات خیبر و بدر به پایان رسید و پس از آن ابتكار عمل در منطقه فاو پس از عبور از رودخانه اروند و انجام عملیات والفجر 8 و كربلای 4 به پایان آمد. عملیات كربلای 5 در شرایطی انجام گرفت كه عملاً سپاه برای انتخاب منطقه عملیات با توجه به شرایط سیاسی ـ نظامی حاكم بر جنگ و ضرورت دستیابی به اهداف سیاسی و نظامی تعیین كننده، وضعیت دشواری را فرا روی خود داشت، بدین معنا كه با توجه به ضرورت انجام عملیات می‌بایستی «منطقه انتخابی» و ابعاد عملیات و دستاوردهای آن از ویژگیهای تأمین اهداف سیاسی و نظامی جنگ، در آن مقطع زمانی، برخوردار می‌بود.

       سرانجام پس از بحث و بررسیهایی كه صورت گرفت، منطقه شرق بصره كه دارای ارزش استراتژیك بود، با توجه به ضرورت تعجیل در انجام عملیات، انتخاب گردید. چون یگانهای خودی پای‌كار بودند و نیاز به نقل و انتقال گسترده وجود نداشت و در ضمن عمده مواضع و استحكامات دشمن در شرق نهرجاسم نیز در هم كوبیده شده بود.

       در چارچوب تدبیر جدید، سپاه پاسداران تلاشهای گسترده‌ای را به منظور تأمین نیازمندیهای مورد نظر آغاز كرد در حالی كه پس از سه ماه سازماندهی، درگیری و اجرای دو عملیات بزرگ كربلای 4 و 5، امكانات عملیات بزرگ را از دست داده بود. چنین پیش‌بینی می‌شد كه در این منطقه با توجه به استحكامات و هوشیاری نسبی دشمن نسبت به سمت تك رزمندگان، لازمه هر گونه پیشروی، برخورداری از «نیروی زرهی» ، «آتش» و همچنین «پدافند هوایی» می‌باشد. به هر صورت، متعاقب پیگیریهایی كه انجام گرفت بخشی از نیازمندیهای سپاه پاسداران برای اجرای عملیات تأمین شد.