مترجم سایت

در طول خطوط پدافندی منطقه شلمچه ، آنچه در نگاه اول جلب نظر می کرد ، مواضع هلالی شکل در پشت این خطوط بود .این مواضع که حالت نیم دایره ای داشت ، با شعاع 200 و عرض 3 و ارتفاع 5 تا 6 متر ، کانالی دور تا دور آن کشیده شده و کانال های فرعی منشعب از آن ، ارتباط سنگرهای پیاده و تانک را برقرار می ساخت . دیوار کانال ها از جنس سیمان و سنگرهای پیاده آن مسقف بود . دور تا دور این کانال ، جاده هایی بود که رفت و آمد تانک ها را بر روی این کانال میسر می ساخت .

در پشت هلالی ها ، سنگرهایی برای توقف تانک ها در زمان های غیر عملیاتی تعبییه شده بود  اما هنگام مانور ، تانک ها با گذشتن از روی جاده های فوق به روی کانال آمده ، در محل خود استقرار می یافتند و با تسلط هر چه تمام تر ، به واسطه ارتفاع هلالی که نزدیک به شش متر بود ، به سوی نیروی مهاجم شلیک می کردند . سنگر های پیاده ای که عمدتا مجهز به تیربار بودند ، از تسلط کامل بر خط اول برخوردار و به عنوان سد کننده نیروهای پیاده مهاجم عمل می کردند . داخل قوس هلالی و ابتدا و انتهای هلالی ، به وسیله میادین مین و موانع سیم خاردار مسدود شده و امکان دستیابی نیروهای مهاجم را به قلب دشمن ، محدود می ساخت . دشمن نیز با رها کردن جریان آب به داخل قوس هلالی و میان سیم خاردار ها ، عبور نیروهای پیاده و زرهی را تقریبا غیر ممکن ساخته بود .

با وجود قرار گرفتن هلالی ها در کنار هم ، در واقع هر کدام ازآنها ، به صورت هدفی مستقل در می آمدند و نیروهای مهاجم برای هر یک از هلالی ها ، باید سازمانی مشخص و مانور ثابت قرار می دادند که این امر باتوجه به غیر قابل نفوذ بودن هلالی ها در مرحله اول و صرف توان بالا برای پاکسازی آنها در مرحله دوم ، موجب از بین رفتن توان نیروهای مهاجم می شد و این دقیقا ، خواست نیروی دشمن بود  یعنی از بین رفتن توان نیروهای مهاجم در مراحل اول عملیات . از دیگر خصوصیات این مواضع ، ویژگی پدافندی دور تا دور آن بود که امکان دور زدن مواضع را با اشکال مواجه می ساخت .

مواضع پدافندی منظم در جزیره بوارین

دشمن در جزیره بوارین ، به دلیل تهدید از دو جناح شمال و غرب ، مواضعی هم به سمت شمال و هم غرب داشت که در این جا توضیح داده خواهد شد :

خط اول : دشمن در سمت شمال نهر خین ، با تقویت جاده مرزی ایران ، در حال انتقال خط اول خود از جنوب نهر به شمال آن بود . در آستانه عملیات نیز مواضع کمین خود را در شمال نهر ایجاد کرد . در محل اتصال جزیره بوارین با دژ مرزی عراق در شلمچه ، یک سیل بند مرتفع ایجاد کرد که در واقع وتر زاویه قائمه دژمرزی بود . با این کار ، دشمن خط خود را از مرز جلو کشیده و آسیب پذیری احتمالی ناشی از کنج مزبور را از بین برد . عرض این سیل بند 6 متر و ارتفاع آن 2 متر بود و روز عملیات کربلای پنج نیز سه جاده دیگر از سمت نهر خین به این سیل بند متصل شد .

خط دوم : در پشت نهر خین ، دژی به عرض 4 و ارتفاع 5/2 متر که دارای مواضع پیاده و کانال مواصلاتی بود، خاکریزی برای تامین آن احداث شده بود .

سنگرهای تیربار دشمن که در مواضع هشتی شکل احداث شده و در عرض جزیره استقرار یافته بود ، تسلط خود را بر این کانال دو چندان کرده و در صورت نفوذ نیروهای ایرانی به داخل کانال ، امکان حرکت را از آنان می گرفت . این مواضع هشتی شکل که دشمن به تازگی آنها را احداث کرده بود ، برای تامین پدافند غربی – شرقی جزیره تعبیه شده بود . همچنین ، سنگرهای تیربار عمود بر نهر خین ، دژشمالی و کانال مواصلاتی ، استحکام قابل توجه به خط عراق در این جزیره می بخشید .

خط سوم : دژهای مقطع ، به ارتفاع 3 تا 4 متر و عرض 5/2 که مواضع پیاده و کانال مواصلاتی داشت و خط سوم عراق را در این جزیره تشکیل می داد . در برخی نقاط این دژ ، سکوهای تانک نیز دیده می شد. این خط تا زمان حمله ایران مورد بهره برداری کامل قرار نگرفته و دشمن درصدد تکمیل آن بود .

خط  چهارم : در حاشیه جنوبی جزیره بوارین ، خاکریزی با مواضع پیاده وجود داشت که دور تا دور جزیره راپدافند می کرد . جهت نقل و انتقال  نیروها به سمت جنوب این خاکریزها ، جاده ای احداث شد که جاده های آنتنی متعددی به سمت اروند ، از آن منشعب می شد . همان گونه که ذکر گردید ، علاوه بر خطوط پدافندی طولی ، چند رده پدافند عرضی نیز در جزیره به وجود آمد  از آن جمله دو خاکریز در دماغه شرقی جزیره ، یک کانال در مقابل دماغه غربی ام الرصاص  و کانال دوم ، مقابل دماغه شرق جزیره " فیاض " بود . این مواضع با خطوط هشتی شکل ، دستیابی به عمق دشمن را غیر ممکن می ساخت . از آن جا که جزیره بوارین محور وصولی مناسبی برای نزدیک شدن به زمین شلمچه بود وعبور از زاویه مرز (تقاطع دژ مرزی با جزیره ) ، دستیابی به عمق مواضع پدافندی دشمن را در این منطقه امکان پذیر می ساخت ، نیروهای مهاجم با دستیابی به آن جزیره و عبور از غرب آن به راحتی استحکامات موجود در دژ مرزی شلمچه را دور زده و نیروی مدافع را وادار به عقب نشینی می کردند . از این رو ، دشمن با ایجاد خاکریزهای عرضی در انتهای غربی جزیره ، زمین این منطقه را به صورت مشبک درآورده و هر شبکه را به هدفی مستقل تبدیل کرده بود . به همین دلیل ، گره های به وجود آمده در منطقه ، سبب تجزیه نیروی مهاجم شده و امکانات دستیابی به اهداف مورد نظر را در یک زمان از او سلب می کرد . خطوط پدافندی موجود در این منطقه ، که از محکم ترین خطوط پدافندی عراق در طول مرز می بود .

این خطوط توسط چند ردیف سیم خاردار رشته ای و حلقوی و خورشیدی های هشت پر و میادین مین که در نهر خین ومقابل آن وجود داشت ، محافظت می شد . وجود بشکه های فو گاز به صورت منظم در طول خط وهمچنین تله های منور ، به استحکام مواضع دشمن در این خطوط افزوده بود .

جزیره بوارین

این جزیره دارای مساحتی بالغ بر 8 کیلومتر مربع و طول 10 کیلومتر می باشد  . سطح جزیره ، پوشیده از نخل است و در حاشیه تماس جزیره با آب انبوه چولان ها مشاهده می شود

البته دشمن به منظور دید بیشتر نیروهای خود و تاثیر مستقیم بر نیروهای مقابل ، اقدام به نخل کنی در جلوی خطوط پدافندی خود زده بود . زمین جزیره نسبتاً خشک شده و جزر و مد بر روی سطح آن بی تاثیر نبود  اما نهرهای متعددی که برای آبیاری نخل ها وجود داشت ، تردد نفرات را کند می کرد . تردد خودروها بر روی یک جاده آسفالت – سیل بندی به ارتفاع بیش از یک متر وعرض 4 تا 6 متر – که به صورت کمربند جزیره را در برگرفته بود ، از روی چند جاده فرعی عرضی دیگر صورت می گرفت . تردد خودرو خارج از جاده و در سطح جزیره ، تقریبا امکان پذیر نیست .

مواضع و موانع مصنوعی در جزیره بوارین در سمت جنوب این جزیره ، مواضع پراکنده ای به صورت تامین ، روی یک سیل بند به ارتفاع 3 متر و عرض تقریبی 4 متر قرار گرفته بود . در سمت شمال جزیره نیز مواضع پیاده و ضد تانک ، روی دژی به ارتفاع و عرض تقریبی 4 متر آرایش یافته بود . در سمت شمال شرقی (دماغه جزیره) به علت نزدیکی خط تماس دشمن با رزمندگان ایرانی ، نیروهای عراق اقدام به ایجاد سوراخ هایی در پشت دژ کردند تا بتوانند حرکت نیروهای ایرانی را در داخل نهر " خین " کنترل کنند . نیروهای پیاده دشمن در قسمت شمال جزیره – مقابل دو جاده منشعب از جاده شلمچه که به طرف نهر خین کشیده شده است – در فاصله 150 متری خط خود ، موضع پیاده گرفته و به صورت کمین سنگر گرفته بودند و استراق سمع می کردند  ضمن این روی دو جاده شنی فوق که ارتفاع آن از سطح آب یک متر بود نیز با عمق 100 متر مین گذاری کرده بودند . در سمت شمال شرقی جزیره نیز دشمن چند رده تامین داخل نیزارها قرار داده بود .

ساحل نهر خین و عرض جاده شمالی نهر – جاده ارتباطی پاسگاه های ایران – پوشیده از چند ردیف سیم خاردار توپی و مشبک و همچنین بشکه های نفت و گاز بود . انتهای نهر به وسیله چند سد خاکی مسدود شده ، روی آن میادین مین و موانع سیم خاردار وجود داشت . در این قسمت دشمن به منظور تقویت آب گرفتگی شلمچه ، چهار پمپ بزرگ گذاشته بود که به کمک چهار پمپ کوچک دیگر آب گرفتگی منطقه را تقویت می کرد .

در شرق جزیره (خط اول ودوم ) دو دژ عرضی با فاصله یک کیلومتر از یکدیگر توسط دشمن احداث شد و در حد فاصل آن ، عملیات نخل کنی صورت گرفت و به جای آنها ، میادین مین به وجود آوردند . روی دژ ها نیز مواضع تانک و پیاده به فاصله 20 متر از یکدیگر وجود داشت . همچنین یک سیل بند در جاده کمربندی دور تا دور جزیره احداث شد تا تحرکات خودروها در این جزیره ، به این جاده و چند جاده عرضی دیگر محدود شود و در مجموع 38 جاده فرعی به طرف ساحل از این دژ منشعب گردید . در این جاده ها بعضا مواضع تامین و پیاده وجود داشت . این حالت در غرب جزیره بیشتر مشاهده می شود .

چندین پل (عمدتا متحرک) ارتباط جزیره بوارین را با جزایر دیگر ، نظیر ام الطویل و ماهی برقرار می کرد که دشمن از آنها علاوه بر عقبه زمین شلمچه ، به عنوان عقبه های یدکی استفاده می کرد .    

- منطقه شلمچه ( حد فاصل جزیره بوارین و جنوب پنج ضلعی ) :

استحکامات این منطقه به خاطر وجود جاده استراتژیک شلمچه و نزدیکی به بصره ، از قدمت و قوت بیشتری برخوردار بود و عراق سرمایه گذاری بسیار زیادی کرد . از دژ مرزی تا کانال " زوجی " روی آن پنج مانع و دره مستحکم توسط عراق در این منطقه احداث شده بود :

خط اول : دژ مرزی عراق به ارتفاع و عرض 3 متر با مواضع پیاده وتانک ، این خط را تشکیل می داد . در حد فاصل کانال جنوب پنج ضلعی و جاده شلمچه در پشت خط اول ، دژهای هلال شکل به شعاع تقریبی 200 متر ، عرض 3 متر و ارتفاع 5 تا 6 متر مشاهده می شد . روی این دژ ، کانال مواصلاتی جهت تردد نیروها ، مواضع پیاده و سکوهای تانک ایجاد شده بود . دژهای مذکور " پدافند دور تا دور " برقرار کرده و تامین جاده شلمچه را به عنوان تنها عقبه اصلی منطقه به عهده داشت .

خط دوم : در جنوب جاده شلمچه – تنومه به فاصله 100 متر از خط اول ، سیل بندی به عرض 5/2 و ارتفاع 4 متر ، خط دوم عراق را تشکیل می داد که دارای مواضع پیاده ، کانال مواصلاتی و مواضع تانک بود .

خط سوم ک پس از خط دوم و به موازات آن ، خاکریزی دارای مواضع پیاده و تانک که در جلوی آن کانال متروکه ای به عرض 4 و عمق 2 متر قرار گرفته بود ، خط سوم عراق را تشکیل می داد .

خط چهارم : خط چهارم عراق از یک خاکریز و در پشت آن ، مواضع هلالی شکل با شعاع تقریبی 200 ، عرض 4 و ارتفاع 5 متر در پشت نهر ادوعیجی تشکیل شده بود . روی این مواضع ، سنگرهای پیاده و کانال مواصلاتی برای تردد نیروها ایجاد شده و سکوهای تانک نیز آرایش زرهی دشمن را در پشت این خط ، امکان پذیر می کرد .

خط پنجم : در پشت خط جاسم مواضعی مشابه مواضع خط چهارم عراق وجود داشت که با اضافه شدن کانالی به عرض 4 و عمق 2 متر ، خط پنجم عراق را تشکیل می داد . در پشت این خط تا خط ششم دشمن که کانال زوجی بود ، مواضع توپخانه و مقر تیپ ها و لشکرهای مستقر در منطقه قرار داشت .

خط ششم : خط ششم دشمن ، همان کانال زوجی بود که قبلا به آن اشاره شد .

موانع ومواضع مصنوعی در خط اول دشمن در منطقه شلمچه – همانند منطقه پنج ضلعی – دارای سیم خاردار های حلقوی ، میادین مین و هشت پرها و ... بود با این وجه تمایز که کثرت مواضع دشمن در این منطقه در مقایسه با منطقه پنج ضلعی ، از قوت و استحکام بیشتری برخورداربود . برای مثال ، سیم خاردارهای مصنوعی این محور به 9 ردیف نیز می رسید یا تله های منور این محور نسبت به محور پنج ضلعی ، بیشتر بود . کثرت سنگرهای کمین دشمن و عمق میادین مین ، بر استحکام این خط در منطقه شلمچه می افزود .   

- منطقه آب گرفتگی و کانال ماهی (جناح راست منطقه شلمچه )

به طور کلی موانع طبیعی و عوارض مصنوعی ایجاد شده منطقه شلمچه ، در سیستم پدافندی دشمن قرار داشت به همین دلیل ، لازمه بررسی خطوط پدافندی عراق ، توجه به نقش موانع و عوارض منطقه بود که به آن اشاره شد .

هر چند وجود آب گرفتگی در شمال پنج ضلعی ، تا اندازه ای خیال عراق را از دادن جناح به ما آسوده می کرد ، ولی در عین حال ، برای اطمینان بیشتر و و همچنین نزدیک تر کردن خط خود به ما و نیز ایجاد رده های متعدد در مقابل نیروهای ایرانی ،اقدام به احداث چندین خاکریز از پاسگاه " کوت سواری " به پاسگاه بوبیان و از آن جا به به طرف شمال کرد . همچنین با زدن دو پل جدید بر روی کانال ماهی و ایجاد جاده آنتنی و عمود بر خاکریزهای فوق ، به تقویت این خط پرداخت . آنچه عراق را به این کار وادار کرد ، دلایل زیر بود :

- جلوگیری از نزدیک تر شدن نیروهای ما به کانال ماهی و ممانعت از سر پل گیری ما در غرب آن

- پوشاندن ضعف جناحی شمالی پنج ضلعی شلمچه به وسیله ایجاد رده های متعدد

- خشک کردن غرب خاکریزهای احداثی با ایجاد موانع واستحکامات

- ممانعت از تردد شناورهای ایران و اختلال در اتصال نیروهای پیشتاز و عقبه مهاجم ، با ایجاد دژها و سیل بندهای فوق الذکر .

دژهای جدیدالاحداث که به عنوان خط اول ، دوم و سوم دشمن در شرق کانال ماهی محسوب می شد عبارت بودند از :

خط اول : به فاصله 4 کیلومتری شرق کانال ماهی و به موازات آن ، دژی به ارتفاع 2 وعرض 10 متر ، پاسگاه مرزی کوت سواری را به پاسگاه بوبیان متصل می کرد . این دژ به وسیله خاکریزی که در لبه شرقی آن احداث شد ، تامین می گردد . طول این خط نزدیک به 10 کیلومتر و بر روی آن مواضع پیاده وجود دارد . میادین مین و رده های متعدد سیم خاردار در کنار سنگرهای کمین جلوی دژ ، تامین خط اول عراق بود ، عبور ومرور نیروهای عراقی ، از جاده های آنتنی متصل به این دژ و از زمین مربعی شمال آب گرفتگی انجام می شد .

خط دوم : دژی به عرض 8 متر و ارتفاع تقریبی 2 متر که در فاصله 500 متری  دژ اول و به صورت موازی با آن احداث شده بود . این خط هنوز تکمیل نشده بود اما خط دوم عراق به حساب می آمد.

خط سوم : ضلع شرقی کانال پرورش ماهی ، به عرض 10 متر و ارتفاع 2 تا 3 متر که دارای مواضع پیاده بود .

خط چهارم : ضلع غربی کانال پرورش ماهی ، به عرض 10 متر و ارتفاع 2 تا 3 متر که مواضع پیاده بر روی آن احداث شده بود . دو ضلع کانال پرورش ماهی توسط دو پل خاکی که در زیر آن لوله هایی جهت عبور آب تعبیه شده است ، به یکدیگر متصل می شود . طول این پل ها نزدیک به یک کیلومتر و عرض آنها 12 متر بود .

خط پنجم : چسبیده به ضلع غربی کانال ماهی ، مواضع نیم دایره ای به شعاع تقریبی 200 متر و عرض 4 متر و ارتفاع تقریبی 2 متر ساخته شده است . بر روی این مواضع ، کانال جهت تردد نیروهای پیاده و سنگرهای مورد نیاز نیروهای دشمن احداث شده بود . دشمن با نصب تیر بار روی دو سر هلالی ، آن را به دژی مستحکم تبدیل کرد که عبور از آن برای هر نیرویی دشوار بود .

خط ششم : خاکریزهای مقطع ، به صورت حروف (ب) که در پشت آن ، مواضع تانک وتیربار ایجاد شده بود .

دشمن همچنین در این منطقه ، موانعی به شرح زیر ایجاد کرده بود :

یک میدان مین به عمق 150 متر ، سه ردیف سیم خاردار حلقوی زوجی ، یک میدان مین به عمق 100 تا 150 متر ، سیم خاردار فرشی به عرض 4 متر و میادین مین دیگر ، به عمق 30 متر . سنگرهای کمین نیز دز فاصله های نامنظم بین خطوط دفاعی عراق وجود داشت . در کنار این ، موانع زیر هم در داخل آب قرار داشت : شش ردیف سیم خاردار حلقوی ( سه ردیف پایین و سه ردیف بالا ) که توسط دستک مهار می شد ، دو ردیف خورشیدی ، یک ردیف سیم خاردار حلقوی و یک ردیف نبشی ضربدری که با یک ردیف سیم خاردار حلقوی ترکیب شده بود . عمق آب نیز در این قسمت حدودا 70 سانتیمتر بود . دشمن به دلیل قابل استفاده نبودن این سطح از آب برای نیروی پیاده و قایق ، در حفظ این عمق اصرار داشت .          

موانع طبیعی  و ایجاد شده در منطقه

1- رودخانه اروند : طول این رودخانه در منطقه شلمچه ، از انتهای جزیره بوارین ( غرب بوارین ) تا شهر بصره ، به 20 کیلومتر می رسد . بستر این رودخانه ها ، گلی و رسوبی است و عمق آن از 5 تا 20 متر متغیر است . این رودخانه در بعضی نقاط به چند شعبه تقسیم شده و جزایر متعددی تشکیل می دهد . در منطقه شلمچه این رودخانه به دو قسمت " اروند صغیر " و " اروند کبیر " تبدیل شده و در پی آن ، جزایر " ماهی " و " ام الطویل " و" صالحیه " به وجود آمده است .

2-  اروند صغیر : این رودخانه در مختصات ( 741-790 ) از بستر اصلی اروند رود جدا شده ، با طی مسیری حدود 21 کیلومتر در انتهای جزیره صالحیه ، دوباره به مسیر اصلی خود با زمی گردد. کمترین عرض اروند صغیر ، 40 متر و بیشترین عرض آن 150 متر است . جزایر ماهی ، ام الطویل و صالحیه در اثر جدایی اروند صغیر از بستر اصلی خود به وجود آمده اند و از نقطه نظر نظامی دارای اهمیت فراوانی هستند .

3 کانال پرورش ماهی : اگر چه این کانال به طور طبیعی ایجاد نشده و ساخته دست انسان است ، اما به دلیل قدمت این کانال ، در قسمت موانع طبیعی مورد بحث قرار می گیرد . طول این کانال 29 کیلومتر و عرض آن به طور متوسط یک کیلومتر است . عمق آب در کناره های کانال 50سانتیمتر و در اواسط آن 5/2 متر است . سیل بندهای حاشیه کانال به ارتفاع 5/1 متر و عرض 10 متر ، این کانال را به دژی مستحکم تبدیل کرده است . در ضلع غربی کانال ، جاده ای به ارتفاع 50 سانتیمتر ، کار نقل وانتقال را در طول کانال مسیر می سازد . آب موجود در کانال به وسیله نهرها و کانال های زوجی دو ردیفه ، توسط پمپاژها به طور دائم کنترل می شود . وجود این کانال در مواضع پدافندی دشمن نقش موثری داشته وعبور از آن ، همواره در مباحث نظامی مطرح بوده است .

4- کانال جنوب پنج ضلعی : این کانال به طول 5/2 کیلومتر و عرض 5 متر ، از انتهای کانال پرورش ماهی به سوی آب گرفتگی شرق جاده شلمچه کشیده  شده است . تعداد 9 پل بر روی آن نصب شده که ورود و عبور نیروهای عراقی را به داخل پنج ضلعی میسر می ساخت . این کانال در سیستم پدافندی دشمن از ارزش زیادی برخوردار بود .

5- آب گرفتگی منطقه شلمچه : آب گرفتگی شلمچه از شمال جزیره بوارین ، به فاصله یک کیلومتر از جاده شلمچه آغاز شده و در امتداد مرز ، به طرف شمال ادامه می یابد . آب گرفتگی در 10 کیلومتر انتها یی کانال پرورش ماهی ، بین ضلع شرقی آن و دژ مرزی عراق ، گسترش می یابد و حدوداً به 75 کیلومتر مربع می رسد ، آب گرفتگی فوق ، توسط کانالی به عرض 2 کیلومتر از سمت پاسگاه زید از طریق هور العظیم تغذیه می شود . عمق آب با توجه به کنترل آن توسط دشمن ، حداکثر به 170 سانتیمتر می رسد . کمترین عمق آب در کناره های آب گرفتگی ، حداقل 30 سانتیمتر است . پیش از این که عراق این منطقه را به یک دریاچه مصنوعی تبدیل کند ، جاده ها ، گودال ها و خاکریزهایی در زمین منطقه وجود داشت که با این اقدام دشمن ، همگی به زیر آب رفت اما شکل و حالت خود را در زیر آب همچنان حفظ کرد.

هدف از جاری کردن آب در منطقه توسط دشمن ، ایجاد مانعی غیر قابل عبور برای نیروهای ایرانی وجلوگیری از نفوذ آنان به مواضع پدافندی خود بود .

6- نهرالدوعیجی : نهرالدوعیجی به طول 5/5 کیلومتر و عرض 3 متر و عمق تقریبی 6 متر ، از اروند صغیر منشعب شده و به انتهای کانال پرورش ماهی متصل می شود . در غرب این نهر ، خاکریزی به ارتفاع سه متر وجود دارد .

7- نهر جاسم : نهر جاسم به طول 5/3 کیلومتر ، عرض 25 متر و عمق 3 متر - در حالت مد- از اروند صغیر منشعب و به نهر دیگری متصل می شود . یکی از خطوط پدافندی مستحکم عراق ، از پشت این نهر ، یعنی سمت غربی ایجاد شده بود . نهر جاسم یا نهرهای شبیه به آن ، با توجه به طول ، عرض وعمق آنها می توانند مانع پدافندی محسوب شده ، مورد استفاده قرار گیرند . رژیم عراق نیز از این موضوع چشم پوشی نکرده ، با احداث مواضع در پشت این گونه نهرها ، حداکثر بهره را از وضع طبیعی منطقه می برد .

8- کانال زوجی : کانال دو ردیفه ای : به طول تقریبی 8 کیلومتر و عرض 40 متر از یکدیگر قرار دارند . دژهای حاشیه کانال با ارتفاع 5/2 تا 3 متر و عرض 3 متر ، پوشش مناسبی رابرای این کانال ایجاد کرده است . کانال زوجی تقریبا شمال – جنوبی است و از یک طرف به کانال ماهی و از سمت دیگر به اروند متصل می شود . دژ مرتفعی با ارتفاع مواضع مثلثی شکل ، غرب کانال را به شرق آن مسلط ساخته بود . پل های تعبیه شده روی این کانال ، ارتباط زمین شلمچه را با غرب این کانال – توسط جاده هایی که از روی آن ها عبور می کند- میسر ساخت . به فاصله 2 کیلومتر از کانال زوجی و در سمت غرب آن ، دژ مرتفع دیگری با مواضع مثلثی شکل وجود داشت که پس از کانال زوجی، یک خط پدافندی به شمار می آمد . در جلوی این دژ نیز کانال آبی به عرض 20 متر احداث شده بود که مانع آبی  این خط محسوب می شود . لازم به تذکر است که داخل مثلثی ها ، مواضع دیگری شبیه به مثلث تعبیه شده بود که استحکام این خط را قوت می بخشید . به طور کلی قوت خطوط پدافندی در این منطقه نسبت به تمام خطوط پدافندی عراق ، بی نظیر بود .

ارتباط کانال زوجی از یک طرف با رودخانه اروند و از طرف دیگر با کانال ماهی ، شکل خاصی به زمین منطقه بخشیده است . این کانال ، نقطه مناسبی برای توقف تک و انجام پدافند بود . همان طور که شد ، جناحین این کانال توسط آب تامین شده و خود کانال به عنوان مانع آبی برای پدافند ، قابل استفاده است . دشمن دقیقا به همین دلیل ، دشمن زمین منطقه غرب کانال زوجی را نسبت به شرق آن مورد سرکوب قرار داد و تعدادی پل روی  این کانال احداث کرد که کلیه جاده های منطقه از روی آن می گذشت . تصرف این پل ها به معنای قطع جاده های عقبه دشمن بود و محاصره نیروهای شرق کانال را توسط نیروهای مهاجم امکان پذیرمی ساخت .

عملیات كربلای 5

خلاصه عملیات

هر چند عملیات كربلای 4 به اهداف تعیین شده نرسید ، لیكن یك نتیجه بزرگ نظامی در پی داشت و آن اینكه راه نفوذ به مواضع مستحكم شرق بصره را نشان داد . موفقیت قرارگاه نجف در شكستن چند رده از خطوط دشمن در منطقه پنج‌ضلعی ، در جریان عملیات كربلای 4 ، مبنای طرح‌ریزی عملیات كربلای 5 گردید . بر همین اساس ، بلافاصله پس از توقف عملیات كربلای 4 ، تلاش شبانه‌روزی فرماندهان سپاه پاسداران برای طراحی عملیات و آماده‌سازی منطقه و یگان‌های رزم آغاز شد و سرانجام در بامداد 19/10/ 1365 ، عملیات كربلای 5 با رمز مبارك " یا زهرا ( س ) " در منطقه شلمچه به اجرا درآمد . در این عملیات 200 گردان از سپاه – كه در سه قرارگاه عملیاتی سازمان‌دهی شده بودند – با عبور از منطقه آب گرفته شرق كانال پرورش ماهی و منطقه پنج‌ضلعی ، موانع نفوذناپذیر دشمن را پشت سر گذاشتند و تا روز 7 / 11/ 65 ضمن انهدام بخش و سیعی از قوای دشمن ، تا غرب نهر جاسم پیشروی كردند . متقابلاً ، دشمن برای مقابله با قوای ایران ، یگانهایش را یكی پس از دیگری – كه در مجموع به بیش از 400 گردان می‌رسید – وارد منطقه‌كرد و پس از نبردی سنگین با تحمل آسیب فراوان ، از ادامه نبرد بازایستاد . با موفقیت این عملیات ، كه حضور نیروهای ایران را در حومه بصره در پی داشت ، مخالفین پیروزی جمهوری اسلامی در جنگ ، در صدد برآمدند تا با تصویب قطعنامه 598 در شورای امنیت سازمان ملل ، كه در آن برای اولین بار به خواسته‌های ایران توجه شده بود ، برای پایان جنگ متحد شوند . عراق كه نظام بین‌الملل را حامی خود می‌دانست و تصویب قطعنامه را به عنوان راه‌حلی برای نجات خود از حملات ایران تلقی می‌كرد ، بلافاصله آن را نپذیرفت  . در مقابل ، جمهوری اسلامی ایران بر سر اجرای آن به مذاكره با دبیر كل سازمان ملل نشست و اگر چه به توافقاتی نیز دست یافت ، لیكن چون پیروزی ایران در جنگ مورد نظر نبود ، از موفقیت دیپلماتی جمهوری اسلامی جلوگیری شد .