مترجم سایت

تعرض دشمن به بجلیه

براساس دریافت و استنباطی كه نسبت به ادامه تك دشمن در منطقه عمومی فكه وجود داشت،‌چنین تدبیر شد كه 2 یگان از نیروهای سپاه، به عنوان احتیاط و تقویت نیروهای پدافند كنندة ارتش،‌در منطقه حضور داشته باشند.

دشمن در یك روز پس از تك اصلی خود در (18/2/65)، به وسیله تك تیپ زرهی در محور فكه تظاهر به تك نمود و سپس در تاریخ 19/2/65 تك اصلی خود را در بجلیه آغاز كرد.

در مقابل تهاجم دشمن،‌مقاومت هایی به صورت جسته و گریخته از سوی نیروهای مستقر در خط صورت گرفت،‌تا اینكه 2 یگان احتیاط منطقه جهت سدكردن راه تهاجم دشمن و درهم كوبیدن آن،‌از دو محور از طریق پل چم هندی و چم سری وارد منطقه شدند.

علیرغم محدودیت زمان و وضعیت خاصی كه بر منطقه و نیروها حاكم شده بود،‌یگانهای مزبور به دشمن زده، در مجموع آنها را بیش از 2 كیلومتر عقب زدند و ضمن دور زدن دشمن از رودخانه دویرج، موفق به الحاق شده،‌بدین وسیله از  پیشروی دشمن ممانعت بعمل آوردند.

از طریق اطلاعات واصله از دشمن و اظهارات اسرا،‌معلوم شد كه پیش آمدن وضعیت فوق و مقاومت نیروهای خودی و در نتیجه، عقب راندن دشمن از سوی مزدوران بعثی نامحتمل تلقی می شده است.

در هر حال،‌دشمن پس از این واقعه،‌نیروهای مختلفی را وارد منطقه كرد تا شاید با تقویت آنها اهداف مورد نظر خود را تأمین نماید؛‌لیكن با آسیب پذیری آنها، عملاً مجبور به تعویض و انتقالشان به عقب جبهه می شد- چنانكه در این میان یگان های زیر، به منظور بازسازی از منطقه خارج شدند.

-            تیپ های 51، 60، 805، 437 و 95

-            تیپ 1 گارد جمهوری و تیپ 2 حطین و تیپ 4 ویژه و لشكر 10 و لشكر 1 و تیپ 91 و 62 پیاده

-            در مجموع 11 تیپ و 2 لشكر پیاده،‌مكانیزه،‌زرهی در طول 10 روز اول عملیات به منطقه آمدند و با نیروهای خودی درگیر شدند.

آمار فوق و موفقیت اندك دشمن، ‌بخوبی فقدان روحیه نیروهای عراقی را در موضع آفندی و یا آنچه را كه بغداد دفاع متحركش نامید، خاطرنشان می سازد.

در هر صورت، طبق آنچه كه بعدها از اظهارات اسرا و شواهد و قرائن موجود بدست آمده، دشمن قصد داشته است ضمن گرفتن جناح از نیروهای خودی در محور فكه،‌عملیات اصلی خود را در محور بجیله شروع كرده، با تصرف پل های چم سری و       چم هندی ادامه تك داده،  ضمن تصرف سه راهی شرهانی از طریق جاده نهر عنبر سلسله جبال حمرین را دور زده، در نهایت به رودخانه میمه جناح دهد.

با این حساب، كلیه ارتفاعات سركوب منطقه را از قبیل 290 و 400 و 175 – كه تماماً  بر جاده آسفالت مهران – دهلران دید دارند- تصرف می كرد و تقریباً 2 لشكر از نیروی زمینی ارتش در محاصره قرار می گرفتند. در نتیجه كل منطقه ای كه طی عملیات محرم آزاد شد مجدداً در اختیار دشمن قرار می گرفت.

6-تهاجم به ارتفاعات حاج عمران (24/2/65)

منطقه حاج عمران، واقع در خاك عراق و شمال پیرانشهر است و از نظر نظامی،‌دشمن استحكامات قابل توجهی را بر روی آن ایجاد كرده بود. لیكن علیرغم وضعیت یادشده، طی انجام عملیات والفجر2، پادگان حاجی عمران و ارتفاعات كدو، گرده مند و گرده كو به تصرف نیروهای خودی درآمد.

نظر به اهمیت منطقه، دشمن در چارچوب تدبیر جدید خود، با ابتكار عمل در به كارگیری عشایر ضد انقلاب، تلاش جدید را برای بازپس گیری منطقه سازماندهی نمود.

مدتی قبل از تعرض دشمن به حاجی عمران،‌شواهد و قراین گوناگونی دال بر تقویت نیرو نمایان بود؛ چنانكه 10 روز قبل، 80 فروند هلی كوپتر دشمن در فرودگاه دیانا مستقر شد و 100 قبضه توپ،‌علاوه بر توپهای موجود در منطقه، به منطقه وارد شد. همچنین اخبار به دست آمده حاكی از حضور بیش از 4 تا 8 هزار جاش (مزدور) در منطقه بود.

بدین قرار قطعی به نظر می رسید كه عراق پس از منطقه لولان، در منطقه حاجی عمران عملیاتی را سامان بخشد. بدین منظور، با ورود چند یگان از سپاه به منطقه،‌اقدامات پیشگیرانه صورت گرفت.

دشمن از نخستین ساعات بامداد روز چهارشنبه مورخ 24/2/65 پس از اجرای آتش تهیه سنگینی بر روی ارتفاعات شهید صدر، تپه شهداء، 2519، كدو و سرسول، تك خود را شروع كرد. استقامت نیروهای زمینی ارتش و یگان های تقویت كننده سپاهی در این منطقه چشمگیر بود، به طوری كه در ساعات اولیه درگیری موفق شدند رخنه دشمن بر ارتفاعات 2519 و شهید صدر را كنترل كرده، به ترمیم آن بپردازند.

فلش حركت اصلی دشمن در این محور ایجاد رخنه در محور چپ و تسلط بر ارتفاعات كدو و سرسول بود و عملیات از طریق شیار «انه» طراحی شده بود.

علیرغم اینكه دشمن از هلی برد به منظور انتقال نیرو و پشتیبانی بهره می جست،‌لیكن مقاومت هایی كه انجام می گرفت مانع از پیشروی آنها و دست یازیدن بر اهداف از قبل تعیین شده بود. در واقع، دشمن نیروهای خود را به دست خود وارد دهلیز مرگ كرده بود. یكی از برادران سپاهی در این زمینه می گوید:

«بچه های تیپ... كه بر روی ارتفاع 2519 بودند،‌وقتی وارد عمل شدند،‌الحاق دشمن صورت نگرفت و حدود 20 الی 30 نفر از نیروهای عراقی اسیر شدند و ما به چشم خود می دیدیم كه می آمدند و اسیر می شدند و تعداد زیادی از آنها كشته شدند؛ یعنی آن نیروی اولی كه عراق شب وارد عمل كرده بود،‌همه تار و مار شدند و كلاً‌از بین رفتند و نیروی دیگری به جای آنها وارد منطقه شد.»

وضعیت خاص زمین منطقه و فقدان جاده تداركاتی بر روی ارتفاعات شهید صدر و 2519، دشمن را بر این واداشت كه بهره گیری بیشتر از هلی كوپتر بنماید. به دنبال آن، تا 7 صبح روز اول عملیات، آمار هلی كوپترهای ساقط شده دشمن به 6 فروند رسید و تا ساعت 15 همان روز به 8 فروند و در روز پنج شنبه 25/2/65 مجموعاً به 9 فروند، افزایش یافت.

2 روز پس از تهاجم دشمن،‌در تاریخ 26/2/65، از سوی نیروهای خودی طی یك سازماندهی تعجیلی و هماهنگی برادران ارتش و سپاه، تهاجمی بر روی ارتفاع شهید صدر به دشمن  صورت گرفت و به دنبال آن، منطقه مزبور از وجود نیروهای عراقی پاكسازی شد.

در تاریخ 28/2/65 نیز مجدداً از سوی نیروهای خودی تلاش جدیدی بر روی ارتفاع 2519 به عمل آمد، بدین صورت كه عملیات از دو محور آغاز شد و با پیشروی قابل توجه نیرو از سمت چپ و راست توأم بود. چنانچه در محور چپ 40 نفر و از محور راست70 نفر از نیروهای دشمن به اسارت درآمدند. تلفات وارده بر دشمن نیز قابل توجه بود. علاوه بر این فرمانده تیپ 433 پیاده از لشكر 23 عراق به نام سرهنگ عبدالرزاق به هلاكت رسید و این امر نقش بسزایی در به اسارت درآمدن نیروهای دشمن داشت.

دشمن پس از چند روز مجدداً در تاریخ 1-3-65، طی تلاشی، موفق به ایجاد رخنه بر روی تپه شهداء شد؛ لیكن نیروهای سپاه  ارتش به طور مشترك بعد از 9 روز مقاومت و تلاش موفق شدند نیروهای عراقی را پس زده، تپه شهداء را به طور كامل پاكسازی نمایند.

در تاریخ 2/3/65 از سوی نیروهای خودی مانوری به منظور آزادسازس ارتفاع شهید صدر (2435) طراحی شد و به دنبال آن، در ساعت 2 بامداد روز جمعه، عملیات آغاز شد. یك ساعت ونیم پس از آغاز تك،‌تمامی مواضع دشمن سقوط كرد وبدین ترتیب، ارتفاع شهید صدر آزاد گردید. در این عملیات 800 تن از قوای دشمن كشته و زخمی شدند و 34 نفر به اسارت درآمدند- كه در میان آنها 8 نفر درجه دار و افسر مشاهده می شد.

مسئله قابل توجه در این عملیات و نیز تهاجم دشمن به منطقه فكه، تلفاتی بود كه بر نیروهای عراقی وارد آمد. جانشین فرماندهی نیروی زمینی سپاه در این زمینه        می گوید:

«در طول این عملیات هایی كه من خودم بررسی كرده ام، از منطقه فكه گرفته تا منطقه پیچ انگیزه و تا مهران، به عقیدة من بیشترین تلفات دشمن در منطقه        حاج عمران بوده و در این زمینه پرسنل، امكانات و تجهیزات بی سابقه است.» فرماندهی وقت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی نیز می گوید:

«در حاج عمران نیرو ها با تما تلاش و فداكاری جلوی دشمن را گرفتند و حداكثر تلفات را بر آنها وارد ساختند،‌كه شاید در هیچكدام از این تك های محدود و حتی غیر محدود تا این سطح به دشمن وارد نیامده بود.»

در ضمن قابل ذكر است كه تهاجم دشمن به  حاج عمران، تحت مسئولیت سپاه پنجم و با 26 گد پیاده انجام گرفت و در نتیجه حدود 3000 نفر تلفات برای دشمن در پی داشت.

7-تهاجم به مهران(27/2/65)

سپاه دوم عراق در منطقه مهران وارد عمل شد. دشمن برای این منطقه               سرمایه گذاری نسبتاً سنگینی كرد؛ بدین معنا كه لشكر 17 با 3 تیپ زرهی به همراه حدود 5 تیپ پیاده و از چند محور وارد عمل شدند.

عراق با به كارگیری 26 گردان مختلط توانست پس از اجرای آتش تهیه سنگین هجوم خود را با تصرف ارتفاعات 307، تپه رحمان و پاسگاه آبزیادی آغاز كند و سپس موفق به قطع جاده دهلران- مهران شد و بدین وسیله شهر را در كنترل خود گرفت.

پس از اشغال شهر مهران، رادیو عراق طی قرائت اطلاعیه ای به توضیح و تشریح علت تغییر سیاست ارتش عراق از پدافند به آفند و پدافند از مناطق حساس پرداخته، اظهار می دارد:

«ایران از عقب نشینی عراق به مرزهای بین المللی و سیاست پدافندی سوء استفاده كرده است. تصرف فاو توسط ایران به دنیا نشان داد كه ایران دنبال كشورگشایی است. اكنون سپاه های مختلف عراق عملیات دارند و این درحالی است كه تنها سپاه هفتم جلوی ایران را گرفته است!

عراق اقدام به تصرف مهران نمود كه ایران فكر نكند ما ضعیف هستیم! ما اعلام میكنیم در همین حال، حاضر به عقب نشینی از مهران هستیم، در صورتی كه:

1-     عقب نشینی ایران و عراق به مرزهای بین المللی و عدم دخالت در مسایل داخلی یكدیگر صورت گیرد.

2-     عقب نشینی ایران از فاو در مقابل عقب نشینی عراق از مهران خواهد بود و الا شهر مهران را در اشغال خود نگه می داریم.»

در ضمن دشمن در شب 27/2/65 طی نمایش فیلمی در تلویزیون بغداد،           صحنه هایی را نشان می دهد. كه در آن شهر مهران در اشغال سربازان عراقی است و تعدادی از آنها درحالی كه پرچم این كشور را در دست دارند، شادی كنان می دوند و بر بالای پشت بام رفته، پرچم ها را تكان داده، دستها را به علامت پیروزی بلند         می كنند.

همچنین دشمن، غنائم مختصری را كه به دست آورده بود و نیز تعدادی قلیل از اسرا را به اشكال مختلف (سواره، پیاده، ستونی) و بیش از 20 بار به نمایش گذارد. دشمن مجموعاً در طول این مدت (اتخاذ استراتژی دفاع متحرك)، دهها هزار نفر كشته وزخمی و اسیر داد و نیز چندین فروند هواپیما،‌فروند هلی كوپتر و 170 دستگاه تانك و نفربر از دست داد.

در پایان می توان چنین نتیجه گرفت كه نیروهای خودی، هم در یك عملیات تاكتیكی و هم در رویارویی با استراتژی كلی دشمن مبنی بر پدافند متمركز، موفق بودند و عملاً دشمن را زمین گیر كردند به گونه ای كه ادامه تك از سوی دشمن، به لحاظ تلفات وارده و نیز امكان از دست دادن توان لازم جهت رویارویی با والفجر10 و یا هرگونه تحرك در فاو و سایر مناطق عملیاتی، متوقف گردید و مجدداً نیروهای عراقی، ناتوان تر و مأیوس تر از گذشته، در لاك دفاعی خود فرو رفتند.

 

نگاهی به سرانجام استراتژی دفاع متحرك

بررسی هرچند اجمالی تحركات نظامی عراق قبل از آغاز والفجر 8 بخوبی خاطرنشان می كرد كه رژیم بغداد در اندیشه تعرضاتی به برخی از مناطق، از جمله محورهایی كه بعدها در چهارچوب «استراتژی دفاع متحرك» مورد تهاجم قرار گرفت، بوده است، اگرچه در این میان تحقق عملیات والفجر8 منجر به بازدارندگی دشمن از اجرای این تعرضات شد اما انگیزه تازه ای به عراق داد تا این تلاش ها را با اهدافی جدید دنبال كند.

 به عبارت دیگر وقوع عملیات والفجر8 تمامی ذهنیت و توان دشمن را به خود مشغول داشت. پس از فتح فاو آنچه برای دشمن حائز اهمیت بود و ارزش حیاتی داشت، بازپس گیری (فاو) و یا نهادن یك پوشش، هرچند، موقت بر روی شكست های حاصله از نبرد والفجر8 بود.

از این رو دشمن در چهارچوب استراتژی دفاع متحرك مبادرت به تعرضاتی كرد تا شاید جانی دوباره به ارتش عراق،‌كه آسیب های عمده را متحمل شده بود،‌بدهد و فضایی مناسب برای حفظ روحیه ارتش و رژیم بعثی فراهم سازد.

گذشته از این، آنچه به حركت اخیر عراق اهمیت می داد، غیر از تبلیغات رسانه های غربی، تقارن زمانی آن با كاهش تدریجی قیمت نفت بود. در واقع  وضعیت یاد شده نشان نوعی همسویی بین تلاش های غرب و عراق به منظور دستیابی به اهداف مشخص  از قبل تعیین شده بود.

غرب به دنبال فتح فاو و درهم شكسته شدن دیوارة دفاعی عراق وصدمات قابل توجهی كه بر ارتش عراق وارد آمد و نیز تغییر موازنه به نفع جمهوری اسلامی، احساس خطر نموده، به منظور ممانعت از استمرار وضعیت یاد شده و گسترش احتمالی پیروزی های ایران، با اتخاذ تدبیری مناسب عملاً فشارجدید را در دستور كار خود و رژیم عراق قرار داد. در این زمینه دو تن از فرماندهان عراقی به نام های سرتیپ ملكی و عبید طی مصاحبه ای اعلام داشتند كه:

«استراتژی دفاع متحرك عراق موجب بدست گرفتن كنترل بیشتر در برخی پستهای ایرانی در جبهه هاست – كه به نوبه خود این شانس را بوجود خواهد آورد كه یك صلح اجباری در منطقه ایجاد شود.»

فشارهای همه جانبه دشمن در آن مقطع خاص – كه به طور هماهنگ و در ابعاد گوناگون انجام می گرفت- عمدتاً به منظور تحت الشعاع قراردادن فتح فاو و ممانعت از تداوم برتری موقعیت ایران بود. در این میان رهبری انقلاب در اوج پیروزی های حاصله از فتح فاو و قبل از تهاجمات زمینی دشمن،‌اقدام به بسیج همگانی مردم نمود. از آنجا كه پیش بینی می شد دشمن در مقابل شكست دهشتناكی كه بر او تحمیل  شده آرام نخواهد نشست، این اقدام فرماندهی كل قوا كه در آن هنگام برای بسیاری از افراد غیرمنتظره بود – در واقع مقدمات پیشگیری های لازم را در آینده ای نه چندان دور فراهم ساخت. لذا هنگامی كه دشمن اجرای سیاست دفاع متحرك را آغاز كرده، آمادگی های قبلی اعم از حركت وسیع نیروی مردمی و تهیه امكانات نقشی مؤثر در وارد ساختن ضربات اساسی- بر پیكر ارتش و رژیم عراق- داشت.

الف-مقاومت مناسب و تحمیل تلفات انبوه بر دشمن

تحلیل و برداشت دشمن از اهمیت تصرف فاو برای جمهوری اسلامی و نیز مدت زمان لازم برای بازسازی یگان های خودی و بالطبع طراحی عملیات والفجر8 از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عناصر و عواملی تعیین كننده در اتخاذ استراتژی دفاع متحرك از جانب دشمن محسوب می شدند.

طبیعتاً رویارویی مناسب با دشمن و برهم زدن تحلیل و برداشت های آنان، گامی مهم و اساسی در به شكست كشانیدن استراتژی جدید عراق تلقی می شد.

چنانچه ذكر شد،  محاسبات دشمن نسبت به مدت زمان لازم برای بازسازی سازمان رزم جمهوری اسلامی  عاملی مؤثر در تصمیم گیری های اخیر دشمن بوده است.

در این صورت طبیعی بنظر می رسد كه هرگونه سرعت عمل در رویارویی با دشمن و انجام اقدامات ممانعتی،‌عملاً منجر به توقف آنها گردد.

گذشته از این، میزان دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده و همچنین مقدار بهایی كه باید از نظر نظامی (تلفات) برای آن پرداخت شود، محدودة زمانی تعرضات دشمن را تعیین می نمود.

براین اساس، دشمن كه با تدبیر جدید خود در نظر داشت نسبت به طراحی عملیات والفجر 8 تأخیر ایجاد نماید، به یك معنا حفظ نیروهایش را مورد نظر قرار داده بود. از آنجا كه هرگونه تهاجم از سوی قوای نظامی ایران در واقع به منزله تحمیل تلفات و ضایعات توان فرسا بر دشمن است، لذا عراق به منظور اجتناب از آسیب پذیری و تقویت روحیه نیروهایش مبادرت به تهاجمات یاد شده نمود. در نتیجه اگر سرانجام كار و ابعاد و جوانب آن به طور همه جانبه برای دشمن روشن بود، قطعاً دست به چنین اقدامی نمی زد.

علاوه بر این، ملاك ها و پارامترهای دیگری وجود دارد كه ناتوانی و شكست استراتژی دفاع متحرك را یادآور می شود.

1-     با گذشت زمان و بازیابی موقعیت جدید از سوی جمهوری اسلامی – و اتخاذ تدبیر مناسب- توأم با انطباق با شرایط جدید، صحنة جنگ عملاً به نفع جمهوری اسلامی  چرخش نموده، در نتیجه آزادسازی شهر مهران را در پی داشت.

2-     تلفات و خسارات وارده به ارتش عراق، برخلاف تصور طراحان دفاع استراتژیك، عملاً، وضعیتی آشفته و نابسامان میان قوای نظامی دشمن ایجاد نمود.

ب- اهداف عراق از اتخاذ «استراتژیك دفاع متحرك»

تحركات نظامی عراق طبعاً از اهداف متفاوت سیاسی- نظامی برخوردار بود، كه در اینجا عمدتاً اهداف نظامی آن مورد نظر است.

1-     فروپاشی مواضع دفاع عراق در فاو  اثرات و تبعات سوء و نامطلوبی را در نیروهای دشمن ایجاد كرد كه بی اعتمادی نسبت به خود و فرماندهی و تضعیف شدید روحیه از نمودهای این تبعات بود. از این رو هدف اول رژیم عراق حل كردن پیامدهای روانی ناشی از تلفات بسیار سنگین نیروهای خود و انعكاس آن در جهان بود.

2-     دشمن پس از والفجر 8 توان رویارویی با تهاجم گسترده و جدید را نداشت؛ از این رو سعی كرد با تحركات نظامی خود، نیروهای جمهوری اسلامی  را به تجزیه و انفعال بكشاند تا از زمان بدست آمده،‌فرصت بازسازی و سازماندهی نیروها و نیز ترمیم مواضع را داشته باشد.

3-     دشمن سعی داشت با تهدید مناطق حساس، عملاً ذهنیت جمهوری اسلامی  را بآنجا معطوف داشته، بخشی از نیروهای ما را از فاو بیرون بكشد تا بدین وسیله مجدداً به تلاشی جدید در فاو در صورت امكان دست بزند.

4-     تسلط بر مناطق حساس و سركوب مرزی با عملیات های انجام شده از سوی جمهوری اسلامی، در طول چند سال گذشته، از كنترل ارتش عراق خارج شده بود. دشمن بدین وسیله عملاً امكان گسترش سر پل های پیروزی در مناطق مورد نظر برای ایران را منتفی می كرد. بر مبنای اهداف یادشده،‌دشمن طی مدت زمانی كوتاه مناطق زیر را مورد تهاجم و تعرض قرار داد:

1-     منطقه عملیاتی والفجر 9  درتاریخ 16/12/64

2-     ارتفاعات در بندیخان در تاریخ16/1/65

3-     ارتفاعات سومار               در تاریخ22/1/65

4-     ارتفاعات منطقه لولان       در تاریخ5/2/65

5-     منطقة فكه (پیچ انگیزه، شرهانی،‌بجلیه)در تاریخ10/2/65

6-     ارتفاعات حاج عمران         در تاریخ24/2/65

7-     مهران                              در تاریخ 27/2/65

در ایران میان سازمان رزم عراق و نحوة به كارگیری عشایر، در خور تأمل است. از آنجا كه یكی از اهداف رژیم عراق احیای روحیه نبرد در نیروهای خود و بالطبع زدودن آثار ناشی از شكست عملیات فاو بود،‌لذا در تدبیر جدید خود تقریباً تمامی سازمان رزم خود را فعال كرد و از آنها بهره برداری نمود، چنانكه صدام در تاریخ 28/1/65، طی ملاقاتی با برخی از سران عشایر كُرد عراقی مبلغ 60 میلیون دلار در اختیار آنان قرار داد تا حاج عمران و بعضی از مناطق را باز پس گیرد.

به كارگیری عشایر، آنهم به صورت ادغامی، نشان دهنده آن بود كه دشمن بدین وسیله- با توجه به توانایی عشایر در جنگ كوهستانی و نیز آشنایی آنها به مناطق مورد نظر- كمبود نیروهای خود را جبران كرده است.

 

پس از خیبر

پس از عملیات خیبر تغییر و تحولاتی در جنگ روی داد كه قسمت اعظم آن فشار اقتصادی و تحریم فروش سلاح به ایران بود (كه چنین اقداماتی از تأثیرات عملیات خیبر، بر سیاست های غرب محسوب می شود). طی این مدت، متقابلاً از سوی جمهوری اسلامی تحركاتی بمنظور مقابله با وضعیت جدید صورت گرفت.

در مقطع یاد شده ، تلاش جدید غرب- كه  بتبع هراس و نگرانی نسبت به ابعاد و ویژگی های عملیات خیبر صورت می گرفت – بعدی تازه به جنگ بخشید، بدین معنی كه پس از عیان شدن ناتوانی نظامی عراق در مقابل حركت های غیر قابل  پیش بینی و عمدتاً تاكتیكهای ویژه رزمندگان، استكبار جهانی بمنظور ممانعت از به هم خوردن معادله نظامی حاكم بر جنگ، اقدام به تقویت عراق با تكنولوژی پیشرفته، خصوصاً نیروی هوایی نمود. به عبارت دیگر در این مرحله،‌سیاست تكنیك در برابر تاكتیك اتخاذ شد.

متعاقباً عراق تلاش فزاینده را بمنظور تحت الشعاع قرار دادن پیروزی های نظامی ایران، با دست یازیدن به جنگ نفتكش ها در خلیج فارس، آغاز كرد تا شاید بدین وسیله با به ضعف كشانیدن بنیه اقتصادی جمهوری اسلامی مقدمات تأثیرگذاری آن بر روی جنگ را فراهم آورد. علاوه بر این، تحریم فروش سلاح به ایران توسط غرب، و همزمان با آن، براه اندازی موج های تبلیغاتی در این زمینه، نیز قابل ذكر است.

طبیعتاً پیدایش وضعیت یاد شده، رسانه های تبلیغاتی استكباری را، كه مترصد بهره برداری از چنین مواقعی هستند، بر آن داشت تا در تبلیغات خود وقفه ای را كه معمولاً میان عملیات ها بوجود می آید،‌به حساب تأثیرگذاری جنگ نفتكش ها گذاشته، جنگ را به بن بست رسیده قلمداد كنند.

در چنین وضعیتی هرگونه تحرك نظامی توأم با پیروزی از سوی ایران، نقشی بسزا در نشان دادن ناكامی سیاست های غرب و تلاشهای عراق، داشت. بدین منظور در میان مناطق متعددی كه جهت عملیات مهیا شده بود، منطقه میمك انتخاب شد و عملیاتی با نام عاشورا انجام گرفت.

 

...............

منبع و ماخذ :

نام کتاب : عملیات خیبر

ناشر : مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ – سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

 

نتایج و دستاوردهای عملیات

در این عملیات بیش از 23 یگان دشمن بطور متوسط، از 20% تا 100% منهدم شد.

-    15000 نفر از نیروهای دشمن زخمی و كشته شدند.

-    150 دستگاه تانك و نفربر و 200 دستگاه خودروی دشمن منهدم گردید. (در این رابطه قابل توجه است كه تیپ 56 زرهی دشمن به میزان 100% منهدم شد.)

-    1140 نفر از نیروهای دشمن اسیر شدند كه در میان آنها 35 نفر افسر، 130 درجه دار، 873 سرباز و جیش السّعبی و نیز 102 نفر غیر نظامی از كشورهای مصر، سودان، مراكش، سومالی و عراق، مشاهده می شد.

-    مجموعاً 1180 كیلومتر از زمینهای منطقه آزاد شد كه به ترتیب 1000 كیلومتر مربع در هور، 140 كیلومتر مربع در جزایر و 40 كیلومتر مربع در طلائیه را شامل می شد.

-    در میان غنائم دشمن، گذشته از اقلام صنعتی و تجهیزات انفرادی، 10 دستگاه تانك و نیز 60 دستگاه كمپرسی و ... بچشم می خورد.

-    دستیابی بر چاه های نفت كه ذخائر آن میلیونها بشكه برآورد شده است.

 

شرح عملیات

مسئله قابل توجه از آغاز تك، حضور گسترده و وسیع نیروهای مانور قدس بود كه پس از انجام مانور در مراكز مختلف تهران و استان ها، بطرزی چشمگیر وارد میدان های نبرد شده،‌بصورت قوای احتیاطی تحت امر یگان های مختلف عملیاتی سپاه پاسداران قرار گرفتند.

علاوه بر این جو كلی جنگ در كشور، با توجه به مانور قدس و نیز تهدید و اقدامات جنون آمیز دشمن و بدنبال آن حمله موشكی به دزفول و بمباران شهرهای باختران،‌ایلام، رامهرمز و ...، شكل خاصی به خود گرفته بود.

در چنین وضعیتی بمرور نیروها پس از انتقال به مناطق از پیش تعیین شده پای كار رفتند تا عملیات را آغاز كنند.

نظرباینكه اهداف برخی از یگانها در عمق منطقه عملیاتی بود، لذا روز دوم نیروهای پیشرو به منظور انهدام كمپ های دشمن وارد هور شدند و در ساعت 30/20 دقیقه مورخ 3/12/62 عملیات با رمز یا رسول الله (ص) آغاز شد.

در مرحله اول،‌عملیات بطور همزمان از تمامی محورها آغاز شد و پیشروی به جلو با سرعت عمل و غافلگیری توأم بود؛ چنانكه در روز چهارم عملیات، بخشی از نیروها در شهر القرنه حضور یافتند و مردم با مشاهدة آنان به استقبال آمده،‌سر راه آنها گوسفند قربانی كردند و در محور شمالی عملیات (العزیر) رزمندگان توانستند، خود را به رودخانه رسانده و تردد ماشین ها را بر روی جاده بصره – بغداد قطع كنند. طی این مرحله جزایر مجنون شمالی و جنوبی از پشت دور زده شد و به سهولت به تصرف درآمد. گذشته از این، بكارگیری هلی كوپتر در همان شب اول عملیات و در تاریكی شب مسئله ای حائز اهمیت بود؛‌چنانكه در ساعت 2 بعد از نیمه شب،‌فرماندهی هوانیروز به همراه تنی چند از فرماندهان سپاه، اولین پرواز را شخصاً بعنوان پیشرو انجام داد و در جزایر مجنون شمالی فرود آمد ولی بدلیل مسائلی سایر پروازها با مشكلات مواجه شد و در موقع پیش بینی انجام نشد.

در مجموع،‌طی مرحله اول، نیروها با یك تهاجم سراسری در مناطق همچون تنگه و شهر القرنه، روی جاده استراتژیك بصره العماره و نیز جزایر مجنون شمالی و جنوبی، استقرار یافتند.

هراس دشمن در این مرحله از عملیات به گونه ای بود كه با آشفتگی، در شهر العماره وضعیت فوق العاده اعلام نمود و پس از جمع آوری نیرو آنها را بلافاصله با هلی كوپتر به منطقه عملیاتی اعزام داشت.

در مرحله دوم عملیات، دو تلاش اصلی در محور جزایر و طلائیه به منظور الحاق و سپس پیشروی به سمت نشوه در نظر گرفته شد،‌لیكن بنا به عللی پیشروی صورت نگرفت.

در این روند،‌دشمن به مرور خود را بازیافته،‌پس از كشف اهداف عملیات و محورهای اصلی تك، تلاش اصلی خود را ابتدائاً روی پاكسازی حوالی جاده بصره – العماره گذارد و سپس بر روی طلائیه متمركز شد.

تمركز آتش دشمن در طلائیه، كه زمینی بسیار محدود را شامل می شد، فوق العاده بود. چنانكه شهید حجه الاسلام میثمی كه در آنجا حاضر بود می گفت: «هركس در طلائیه ایستاد اگر در كربلا هم بود،‌می ایستاد».

آنچه ضرورت مقاومت در طلائیه را موجب می شد،‌اهمیت آن برای كل عملیات بود – چنانكه در صورت الحاق و پاكسازی،‌عقبه خشكی برای نیروهای خودی وصل می شد و عملیات در ابعاد جدیدی گسترش می یافت. – بدین منظور پس از آنكه محور زید با عدم موفقیت مواجه شد فرمانده لشكر امام حسین (ع) فراخوانده شد تا مأموریت طلائیه به وی واگذار شود.

در این میان پس از آنكه مأموریت یگان مزبور از سوی فرماندهی جنگ تعیین شد شهید حسین خرازی فرمانده لشكر امام حسین (ع) تمامی كادرهای یگان تحت امر خود را فراخوانده، در تاریكی مطلق و فضایی مملو ازمعنویت حاضرین اظهار داشت:

« امشب شب عاشورا است؛ نماینده امام دستور داده در طلائیه عمل كنیم؛ ما با تمام توان لشكر به دشمن خواهیم زد؛ هركس می تواند، بماند و هر كس نمی تواند، آزاد است كه برود».

پس از آن، لشكر شب هنگام آماده تهاجم به دشمن شده و در آن شب جنگی سخت درگرفت كه تا صبح به طول انجامید.

با روشن شدن هوا و ادامه عملیات، شهید حسین خرازی كه در خط مقدم درگیری حضور داشت، بر اثر اصابت تركش دست راست خود را از دست داد و از میدان نبرد خارج شد. فشار دشمن همچنان ادامه داشت و با آنكه محور جاده طلائیه تا 6 كیلومتر بدست نیروها باز شد و یك تیپ از دشمن متلاشی شد ولی فضای كوچك منطقه مانور و آتش انبوه و بسیار زیاد دشمن عملاً امكان الحاق و پیشروی را ناممكن ساخته بود. لذا از این به بعد، نظرها عمدتاً به حفظ جزایر مجنون معطوف شد.

مرحله سوم عملیات با توجه به فشارهای دشمن، عمدتاً به منظور حفظ جزایر مجنون شمالی و جنوبی بود. برای دشمن هرگونه جا پا و حضور نیروهای اسلام در هور غیر قابل تحمل بود؛ لذا با اجرای آتش شدید و توان پیاده – زرهی سعی در پس گرفتن جزایر داشت. به همین منظور دشمن در فشار اولیه خود تنها 72 ساعت بطور مداوم بر روی جزایر آتش می ریخت؛ چنانكه در یك برآورد، نزدیك به یك میلیون گلوله توپ و خمپاره مصرف كرده بود.

جنگ در جزایر با توجه به توان خودی و دشمن به دور از توان نظامی بود؛ چرا كه نیروهای خودی با عقبه های طولانی و چند روز جنگ،‌بدون آتش پشتیبانی به مقاومت ادامه می دادند و متقابلاً دشمن با تمركز صدها قبضه توپ بر روی جزایر و بمباران مداوم آنها با هواپیما و داشتن عقبه خشكی (دو جاده ضلع غربی و شرقی جزیره جنوبی) با واحدهای زرهی خود فشارهای متعدد و توان فرسائی را وارد می ساخت.

از سوی دیگر نیروهای خودی،‌علیرغم وضعیت یاد شده،‌زمینه و ذهنیت قابل ملاحظه ای داشتند تا با مقاومت، به هر صورت ممكن، جزایر را حفظ نمایند.

خمیرمایة این مقاومت، گذشتة جنگ و ضرورت كسب پیروزی چشمگیر و نیز پیام حضرت امام مبنی بر حسین وار جنگیدن بود.

بدین منظور سپاه پاسداران با تمامی استعداد خود جهت دفع تهاجمات دشمن و حفظ جزایر در آنجا استقرار یافت. در این روند، شهادت و مجروح شدن تنی چند از فرماندهان سپاه به مقاومت نیروها در جزیره جنوبی مجنون جلوه ای خاص بخشید.

شهید حاج همت، فرمانده لشگر 27 محمد رسول الله(ص)، و شهید اكبر زجاجی، معاون اول لشگر، هنگامی كه سوار بر موتور به دنبال رساندن نیرو به خط بودند، بر اثر اصابت توپ در كنار یكدیگر به شهادت رسیدند.

نمونة دیگر،‌شهید حمید باكری – قائم مقام لشگر عاشورا – كه جلوه ای از حماسه مقاومت را در صحنه نبرد واقع در جزیره مجنون جنوبی به نمایش گذارد.

تعدادی از نیروهای لشگر 31 عاشورا با فرماندهی وی بر روی پل جنوبی، جزیره جنوبی در مقابل محور اصلی پاتك دشمن به مقابله ایستادند و «حمید» در همانجا با شهادت خود معنا و مفهوم حسین وار جنگیدن را به همگان نمایاند.

در قسمتی از وصیت نامه این شهید آمده است:

«ما به فرموده امام، حسین وار، وارد جنگ شدیم و حسین وار به شهادت می رسیم».

پس از شهادت حمید باكری، جسد وی و سایر همرزمانش در همانجا بر زمین ماند. بدنبال این امر، فرماندهی قرارگاه به برادر شهید، مهدی باكری، فرمانده لشكر عاشورا، تكلیف می كند كه جسد حمید باكری را به عقب منتقل نماید. اما وی هنگامی كه جسد حمید را بر روی زمین و در میان همرزمانش مشاهده می كند، نمی تواند خود را متقاعد سازد كه در حالی كه سایر شهدا، بر روی زمین به جای مانده اند، تنها جسد برادر خود را به عقب منتقل كند.‌

بهرحال، دشمن كه در مقابل خود مقاومتی غیر قابل تصور و پیش بینی را مشاهده  می كرد،‌بمرور با تحمل تلفات و ضایعات فراوان دریافت كه ادامه تك غیر از به مسلخ بردن نیروهایش، نتیجه ای دیگر ندارد. لذا از تصرف جزایر منصرف شده، مبادرت به تحكیم مواضع نمود.

در عملیات خیبر،‌عراق برای اولین بار با وسعتی قابل ملاحظه مبادرت به بمباران شیمیایی كرد. این مسئله عمدتاً به علت هراس دشمن از جاگیر شدن نیروهای خودی در منطقه صورت گرفت. رژیم عراق همچنان پس از ناامیدی از باز پس گیری جزایر شمالی و جنوبی مجنون، شدت عمل بیشتری را در بمباران شیمیایی اعمال نمود.

 

سازمان رزم

در عملیات خیبر، نحوة هماهنگی سپاه و نیروی زمینی (ارتش) شكل دیگری به خود گرفت . بدین ترتیب كه نیروی زمینی با یگان های تحت امر خود، با استعداد2 لشكر پیاده، ‌لشكر زرهی و یك تیپ هوابرد، در محور «زید» وارد عمل شد و سپاه پاسداران با 2 لشكر پیاده و یك تیپ زرهی در این محور برادران ارتش را كمك     می كردند و سپاه پاسداران با استعداد 9 لشكر، 6 تیپ پیاده، به اضافه 3 تیپ زرهی در منطقه اصلی عملیات خیبر (هور و طلائیه) حضور یافت. ارتش نیز با یك لشكر زرهی برادران سپاهی را كمك می كرد.

همچنین در محورهای عملیات فریب، سپاه پاسداران با 5 تیپ و یك لشكر اقدام به تك نمود.

نقش هوانیروز و نیروی هوائی

طولانی بودن عقبة خودی بر روی آب و فقدان عقبه خشكی و از طرفی نیاز به سرعت عمل، تماماً ضرورت انتقال نیرو در محورهای مهم را تعیین می نمود.

لذا هوانیروز در تدبیر عملیاتی در نظر گرفته شد و نقشی عمده را در پشتیبانی یگانها برعهده داشت. همچنین مقرر گردید نیروی هوائی آرایشی مناسب را از سلاح های ضد هوائی برقرار نماید و در حین عملیات نیز بصورت پشتیبانی مستقیم (بمباران تجمعات و انهدام اهداف) وارد عمل شود.

 

موقعیت طبیعی منطقه

هور منطقه ای است عموماً هم سطح دریا كه در بعضی جاها سطح آب آن دو تا سه متر بالاتر از آب دریا است و نسبت به مناطق همجوار گودتر می باشد و در مسیر رودخانه های قدیمی و دائمی بوجود می آید، همچنین آب رودخانه صوئیب – كه ادامه نهر سابله (نهر انشعابی كرخه) بوده و از وسط هور می گذشته – بعدها به علت مسدود شدن مجاری خروجی رودخانه، در سطح زمین های اطراف پخش گشته و به آب هورالهویزه اضافه شده است.

روئیدنی هایی كه هور را زیر پوشش خود گرفته اند، عبارتند از:

1-    «نی»- كه ارتفاع آن از 2 متر تا 7 متر است و عمدتاً‌در جاهای عمیق     می روید.

2-    «بردی»- كه معمولاً ارتفاع آن بین 1 تا 2 متر است.

3-    «چولان»- كه در جاهای كم عمق می روید و ارتفاع آن كمتر از 50 سانتی متر است.

به علت پوشش فشرده سطح هور از نی‌،‌بردی و چولان، تردد در آن تنها از معابری خاص ( آبراه ها، نهرها و یا محل عبور حیوانات وحشی) صورت می گیرد.

موقعیت جغرافیایی منطقه

منطقه عملیاتی خیبر كه در شرق رودخانه دجله و داخل هورالهویزه واقع شده است،‌از شمال به العزیر و از جنوب به القرنه – طلائیه (و نیز یك محور در زید) محدود می گردد.  این منطقه دارای دو نوع طبیعت متفاوت است: هور و خشكی. قسمت خشكی، كه حداقل عرض آن 8 كیلومتر و حداكثر 10 كیلومتر است توسط 2 هور بزرگ،‌یكی هورالهویزه در شرق و دیگری هورالحمار در غرب آن، احاطه شده است. همچنین منطقه مذكور توسط رودخانه دجله به دو قسمت شرقی – غربی تقسیم می شود كه 3 چهارم آن در شرق رودخانه واقع است. ضمناً جاده مواصلاتی عماره – بصره در غرب رودخانه دجله قرار دارد.

در داخل منطقه مزبور جزایر مجنون شمالی و جنوبی واقع است. علاوه بر این، تأسیسات دیگری وجود دارد كه عبارتند از: دكل های برق، دكل های تقویتی رادیو تلویزیون، تأسیسات و كارخانجات كاغذ سازی، چاه های نفت و ... همچنین در حاشیه دجله حدود 50 روستا وجود دارد كه هنگام عملیات خیبر، تماماً پر از سكنه غیر نظامی بود.

اتخاذ تاكتیك ویژه جهت دستیابی به ابتكار عمل

عراق در سال سوم و چهارم جنگ، بر اساس تجارب به دست آمده از میادین نبرد، تاكتیك های جدیدی اتخاذ كرده، به تناسب آن فرم و شكلی مناسب به خود داد. مواجهه با دشمن در ابعاد جدید طبعاً نیازمند به كارگیری تاكتیك ها و تدابیر جدید بود تا از هرگونه ركود در امر جنگ ممانعت به عمل آید.

بر همین اساس، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اثنای عملیات والفجر مقدماتی، با تشكیل یك قرار گاه، منطقه هور را انتخاب كرده، تلاش های مقدماتی خود را آغاز نمود تا از این طریق، فضایی مناسب برای ادامه نبرد فراهم آید.

نظر به ضعف های عدیده دشمن در مواجهه با عملیات آبی – خاكی و به منظور برهم زدن معادله نظامی جنگ به نفع جمهوری اسلامی و نیز به دست گرفتن ابتكار عمل منطقه هور با سه ویژگی برجسته انتخاب گردید:

 

 

1-    ضعف و ناتوانی دشمن در عملیات آبی – خاكی وعدم توانایی در انطباق سریع با موقعیت جدید

 

 

2-    سرعت عمل

 

 

3-    غافلگیری

درواقع منطقه هور با توجه به تجارب بدست آمده از رمضان تا والفجر 4 و بادرنظر گرفتن توان خودی و دشمن و نیز نقش زمین و تأثیرگذاری آن، انتخاب شد.

نظر به راكد بودن نسبی آب هور و وسعت بیش از اندازه آن، كه طبعاً منجر به طولانی شدن عقبه های خودی می شد و نیز فقدان زمین مناسب جهت استفاده از آتش در پشتیبانی تك و از سوی دیگر، استنباط خاص دشمن از قدرتمندی و قابلیت های نیروهای خودی (پس از عملیات رمضان تا قبل از خیبر)، تماماً از  جمله شرایط و عواملی بود كه موجب می شد دشمن تصور عملیات گسترده را از هور نداشته باشد و همین امر باعث گردید كه عراق جزایر مجنون شمالی و جنوبی و شرقی دجله را تنها با استعداد كمتر از چند گردان پدافند نماید.

 

 

 

ویژگی های قابل ملاحظه در طراحی عملیات

عملیات خیبر، و خصوصاً بدر، نشان داد كه جمهوری اسلامی علیرغم كمبود تجهیزات مناسب، و مشكلات و موانع عدیده ای كه بر سر راه خود دارد- عملاً توانایی و قابلیت كسب پیروزی و موفقیت هایی بسیار متفاوت با عملیات های گذشته را، دارد.

عملیات خیبر و بدر، دشمن را شدیداً متزلزل نمود و به غرب نشان داد كه تنها تكنولوژی و حمایت های همه جانبه سیاسی – اقتصادی نمی تواند عراق را سرپا نگهداشته، از آسیب پذیری اساسی مصون و محفوظ بدارد.

به هر روی، در مرحله ای از جنگ، عملیات بدر – گذشته از ضایعات و تلفاتی كه به دشمن وارد ساخت – جایگاهی ویژه را در ارتقاء و رشد ابعاد فكری و عملی سازمان رزم جمهوری اسلامی در برداشت و دورنمایی را ترسیم كرد كه بعدها فتح فاو، بخشی از حاصل و ثمرة آن بود.

اما آنچه در عملیات بدر برجستگی داشت،‌عمدتاً عبارت بود از:

1-    تصمیم و عزم راسخ جمهوری اسلامی جهت تهاجم به دشمن و ادامه نبرد تحت هر شرائطی مبتنی بر رهنمودهای فرماندهی كل قوا – امام خمینی.

2-    توانایی و جسارت در بهره گیری از تدابیر و راه كارهای جدید و در هم شكستن خطوط دفاعی دشمن در خط و عمق.

 

-----------------------

منبع و ماخذ :

نام کتاب : خرمشهر تا فاو – سیری در جنگ ایران و عراق – جلد دوم

ناشر : مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

نویسنده : محمد درودیان

 

عملیات بدر

بازگشت مجدد به هور

پس از عملیات خیبر چنانچه ذكر شد، عملیات های متعددی در دست طراحی بود كه بنا به دلایلی تنها عملیات میمك انجام گرفت.

در این مقطع، پس از بحث و بررسی فراوان، در نهایت بر اساس توانانی های خودی و دشمن و نیز با درنظر گرفتن معابر وصولی هدف بصره، سه راه كار در نظر گرفته شد كه عبارت بودند از:

1-    منطقه عملیاتی خیبر واقع در هورالهویزه

2-    شرق بصره (منطقه عملیاتی رمضان)

3-    غرب اروند

از آنجا كه منطقة شرق بصره و غرب اروند فاقد تناسب لازم با توان خودی بود، لذا هور، بعنوان تنها راه ممكن و با ویژگی های زیر، انتخاب گردید:

1-    آسیب پذیری دشمن به لحاظ عدم تناسب توانایی هایش با منطقه هور و عملیات آبی – خاكی

2-    اهمیت استراتژیكی منطقه در رابطه با هدف بصره

3-    توان نیروها از نظر كمی و كیفی

4-    كم عمق بودن هدف و نیز امكان دسترسی سریع به آن

5-    تسلط نسبی نیروهای شناسایی به منطقه، بنا به تجزیة خیبر و استمرار شناسایی ها

6-    زمین اجازة كافی به دشمن جهت مانور زرهی نمی داد.

7-    دشمن فاقد عقبة مناسب برای تك بود.