مترجم سایت

عملیات كربلای 5

خلاصه عملیات

هر چند عملیات كربلای 4 به اهداف تعیین شده نرسید ، لیكن یك نتیجه بزرگ نظامی در پی داشت و آن اینكه راه نفوذ به مواضع مستحكم شرق بصره را نشان داد . موفقیت قرارگاه نجف در شكستن چند رده از خطوط دشمن در منطقه پنج‌ضلعی ، در جریان عملیات كربلای 4 ، مبنای طرح‌ریزی عملیات كربلای 5 گردید . بر همین اساس ، بلافاصله پس از توقف عملیات كربلای 4 ، تلاش شبانه‌روزی فرماندهان سپاه پاسداران برای طراحی عملیات و آماده‌سازی منطقه و یگان‌های رزم آغاز شد و سرانجام در بامداد 19/10/ 1365 ، عملیات كربلای 5 با رمز مبارك " یا زهرا ( س ) " در منطقه شلمچه به اجرا درآمد . در این عملیات 200 گردان از سپاه – كه در سه قرارگاه عملیاتی سازمان‌دهی شده بودند – با عبور از منطقه آب گرفته شرق كانال پرورش ماهی و منطقه پنج‌ضلعی ، موانع نفوذناپذیر دشمن را پشت سر گذاشتند و تا روز 7 / 11/ 65 ضمن انهدام بخش و سیعی از قوای دشمن ، تا غرب نهر جاسم پیشروی كردند . متقابلاً ، دشمن برای مقابله با قوای ایران ، یگانهایش را یكی پس از دیگری – كه در مجموع به بیش از 400 گردان می‌رسید – وارد منطقه‌كرد و پس از نبردی سنگین با تحمل آسیب فراوان ، از ادامه نبرد بازایستاد . با موفقیت این عملیات ، كه حضور نیروهای ایران را در حومه بصره در پی داشت ، مخالفین پیروزی جمهوری اسلامی در جنگ ، در صدد برآمدند تا با تصویب قطعنامه 598 در شورای امنیت سازمان ملل ، كه در آن برای اولین بار به خواسته‌های ایران توجه شده بود ، برای پایان جنگ متحد شوند . عراق كه نظام بین‌الملل را حامی خود می‌دانست و تصویب قطعنامه را به عنوان راه‌حلی برای نجات خود از حملات ایران تلقی می‌كرد ، بلافاصله آن را نپذیرفت  . در مقابل ، جمهوری اسلامی ایران بر سر اجرای آن به مذاكره با دبیر كل سازمان ملل نشست و اگر چه به توافقاتی نیز دست یافت ، لیكن چون پیروزی ایران در جنگ مورد نظر نبود ، از موفقیت دیپلماتی جمهوری اسلامی جلوگیری شد .

 

شب چهارم عملیات

نیروهای خودی، طی شب چهارم عملیات، توانستند وارد روستای فیروزآباد شده، آنرا به تصرف درآوردند.

در حوالی ساعت 7 صبح روز چهارم عملیات (13/4/65)، دشمن توسط تیپ های 95 ، 71، 72 پیاده، تیپ های 4 و 5 گارد جمهوری، پاتك نسبتاً شدیدی را بر روی ارتفاعات قلعه آویزان و به منظور تصرف قله 200 آغاز كرد.

طی این درگیری، نیروهای دشمن در هم كوبیده شدند؛ به طوری كه 3گردان از تیپ 4 و 3 گردان از تیپ 5 گارد و یك گردان از تیپ 95 و بیش از 1 گردان از تیپهای 71 و 72 منهدم شدند و فرمانده تیپ 4 گارد به هلاكت رسید.

روز پنجم، لشكر سیدالشهداء موفق به تصرف كامل ارتفاع 210 شد، و آن مقداری را كه دشمن طی پاتك خود در روز سوم عملیات با تیپ های 5 و 6 گارد تصرف كرده بود، باز پس گرفت.

 

بازتاب عملیات كربلای 4

عراقیها كه از مدتها قبل نسبت به اجرای عملیات گسترده و سرنوشت‌ساز از سوی ایران، در اضطراب و نگرانی بودند، بلافاصله پس از عدم حصول نتیجه مطلوب ایران از عملیات مزبور، تبلیغات وسیعی را مبنی بر شكست نبرد سرنوشت‌ساز آغاز كردند. عراقیها با تأكید بر گستردگی این عملیات با هدف تصرف بصره، در نظر داشتند بر پیروزی عراق تأكید نمایند. فرمانده سپاه هفتم عراق طی مصاحبه‌ای، در مورد عملیات اظهار داشت:

«هدف ایران از حمله اخیر به خاك عراق، اشغال منطقه بصره و یكسره كردن جنگ به نفع خود بود … حمله اخیر ایران یك حمله گسترده و وسیع بود و شكست آن موجب متلاشی شدن نیروهای ایران گردید. اما این بدان معنا نیست كه ایران بار دیگر نیروهای خود را جمع‌آوری نكرده و به عراق حمله نكند.»

فرمانده سپاه سوم عراق نیز طی مصاحبه‌ای، با اشاره به تاكتیك عملیات و عواقب زیان‌آور آن برای عراق در صورت پیروزی ایران، گفت:

«خطرناكترین محور عملیاتی جنوب، حّد فاصل مرزهای مشترك میان سپاههای هفتم و سوم می‌باشد، زیرا از طریق سپاه سوم می‌توان به منطقه شلمچه نفوذ كرد واز آنجا به ابوالخصیب و سپس به بصره راه یافت و از منطقه سپاه هفتم می‌توان با نفوذ به عمق آن، به پشت سپاه هفتم رسید.»

در میان عكس‌العملهایی كه به دنبال عملیات كربلای 4 در محافل سیاسی ـ نظامی و رسانه‌های عمومی جهان به وجود آمد، هیاهوی تبلیغاتی عراق مبنی بر شكست عملیات سرنوشت‌ساز، بیش از سایر مسائل مورد توجه قرار گرفته و اظهارات گوناگون را سبب گردید. در مرحله اول، برخی از رسانه‌ها سروصدای زیاد عراق را بنا به وضعیت خاّص سیاسی حاكمان عراق، تلاش در جهت افزایش ثبات سیاسی ـ نظامی و تقویت روحیه ارتش عراق تلقی كردند، چنانكه روزنامه دی‌ولت نوشت:

«سر و صدای زیاد عراق مبنی بر كسب پیروزی، برای دامن زدن به جنگ روانی است. این‌گونه اعمال برای تقویت روحیه مردم عراق خود دلیلی بر خسته بودن مردم این كشور از جنگ می‌باشد.»

در همین زمینه، روزنامه تایمز مالی اقدامات تبلیغاتی عراق را به عنوان كودتای تبلیغاتی برای صدام ذكر كرده، نوشت:

«دیپلماتها در بغداد و مقامات واشنگتن این عملیات را كوچكتر از آنچه كه ادعا شده، دانسته‌اند. دیپلماتها معتقدند كه این پیروزی عراق یك كودتای تبلیغاتی به موقع برای صدام، در پایان سالی كه در آن عراق  فاو را از دست داده بود به حساب می‌آید.»

علاوه بر مطالبی كه نسبت به ناباوری صاحبنظران سیاسی ـ نظامی در خصوص تبلیغات عراق ذكر شد، عامل اساسی‌تر، عدم مشابهت عملیات كربلای 4 با خصوصیات یك عملیات گسترده، در مقایسه با گذشته جنگ بود. زیرا همیشه علاوه بر اهداف عملیات، ملاكهای ارزیابی گستردگی با محدودیت عملیات متكی به میزان تداوم و سماجت نیروها در ادامه نبرد، در صورت شرایط مساعد می بود.

بر این اساس، هر چند عملیات كربلای 4 از نظر هدف در چارچوب یك عملیات گسترده قرار می‌گرفت، لیكن به خاطر آنكه زمان درگیری محدود بود، از سوی بسیاری از محافل سیاسی ـ نظامی به عنوان عملیات گسترده نهایی ایران تلقی نشد. تنها روزنامه ایندیپندنت در این زمینه نوشت:

«شكی نیست كه این عملیات یك حمله گسترده و عمده به شمار می‌آید، ولی به هیچ‌وجه نمی‌توان آن را حمله نهایی دانست. ایران در این منطقه تعداد زیادی نیرو مستقر كرده است كه در حمله اخیر، عمدة آنها شركت نداشتند.»

گذشته از اینها، تحلیلهای دیگری بر اساس نتیجه عملیات كربلای 4 ارائه شد كه بعضاً آمادگی و قوّت عراق را در خصوص رویارویی با تهاجمات قوای نظامی ایران خاطر نشان می‌ساخت. در این زمینه روزنامه ساندی تلگراف نوشت:

«پیروزی عراق، آن حماسه نظامی كه عدنان خیرالله ادعا كرده، نبود. اما ثابت كرد كه مراكز دفاعی عراق می‌تواند در مقابل ایران مقاومت كند.»

روزنامه مزبور ضمن تفسیر خود تلویحاً در نظر داشت كه تا تصرف فاو از سوی ایران را یك استثناء تلقی نموده، بر توانایی عراق برای پدافند و مهار تهاجمات ایران تأكید نماید. لیكن در تحلّیل رسانه‌های خبری اساساً نوعی ابهام و سر درگُمی نسبت به سرانجام عملیات و انتظارات برآورده نشده وجود داشت و چنین برمی‌آمد كه به رغم تبلیغات عراق هنوز همه چیز پایان نیافته و امكان وقوع حوادث دیگر محتمل است.

 

علل عدم موفقیت عملیات

در میان عوامل متعددی كه سرنوشت عملیات كربلای 4 را رقم زد دو عامل بیش از بقیه تعیین كننده بود:

الف: افشا شدن عملیات

نحوه برخورد نظامی عراق با عملیات كربلای 4 و اظهارات بعدی مقامات نظامی این كشور دلالت بر این داشت كه وسیله هوشیاری دشمن صرفاً مشاهده تحركات نیروهای ایرانی نبود، بلكه آنها عمدتاً براطلاعات واصله از دستگاه جاسوسی آمریكا تكیه داشتند.

چنانكه قبلاً اشاره شد، در آن مقطع ارائه اطلاعات نظامی به عراق و مقابله با هر گونه پیروزی جمهوری اسلامی، به عنوان یك مسئله اساسی و اصولی برای آمریكا مطرح بود چون با تزلزل حاكمیت عراق، روسها از موقعیت به دست آمده نهایت بهره‌برداری را می‌نمودند.

اظهارات بعدی برخی از مقامات عراقی در مورد اهداف عملیات و نتایج آن حاكی از آن است كه اطلاعات ارسالی به عراق حاوی نكات قابل ملاحظه‌ای بوده است:

«هدف ایران شهر بصره بوده و هست … ایرانیها اگر موفق می‌شدند هدفهای خود را تحقق بخشند، ارتباط میان سپاه سوم و هفتم را قطع می‌كردند و تمام فاو ،خورعبدالله و شمال بصره را به اشغال خود در می‌آوردند. علت شكست كنونی این است كه ما آماده بودیم و نقشه‌های لازم را طرح كردیم … و از درسهای فاو استفاده نمودیم.»

نكته قابل توجه در اظهارات بعدی عدنان خیرالله، اشاره مستقیم وی به اطلاعات واصله از آمریكا بود.

وزیر دفاع عراق ضمن تشكّر از آمریكا اظهار داشت:

«ما به خاطر این اطلاعات از آنان تشكّر می‌كنیم. اما به آنان خاطر نشان می‌كنیم كه در مقایسه با برخوردشان با ایران، در این مورد تعادل برقرار نبوده است.»

ب: استفاده از تجارب عملیات فاو توسط عراق

اتخاذ استراتژی دفاع متحرك علاوه بر اهداف اصلی، ناظر بر این امر بود كه دشمن با ایجاد تأخیر در عملیات بعدی جمهوری اسلامی كه مرتباً تبلیغات آن نیز در سطح كشور صورت می‌گرفت، تلاش كرد كه تا از یكسو زمین عمومی منطقه فاو تا بصره را مسلح نماید و امكان ادامه عملیات فاو را در این منطقه از بین ببرد و از سوی دیگر تدابیری برای مقابله با تاكتیكهای ویژه آن عملیات بیندیشد.

عراقیها طی فرصت حاصله توانستند با توجه به تاكتیك نیروهای سپاه برای عبور از رودخانه كه عمدتاً متكی به نیروهای غّواص بود و با در نظر گرفتن شرایط و وضعیت جزر و مّد آب، تاكتیكهای جدیدی را برای مقابله با نیروی غّواص اتخاذ كنند. بنابراین، در آستانه عملیات كربلای 4 دشمن بااستفاده از یك فرصت ده ماهه با مسلح كردن زمین منطقه، ایجاد مواضع و استحكامات در ساحل رودخانه و همچنین آرایش سلاح برای پوشاندن سطح آب جهت ممانعت از حركت نیروهای غواص و سایر اقدامات، از آمادگی لازم برای مقابله با تهاجم رزمندگان اسلام برخوردار شده بود.

 

نگاهی به عملیات

پس از ده ماه بسیج امكانات و مقدورات كشور و استفاده از تبلیغات گسترده و وسیع مبنی بر «تعیین سرنوشت جنگ» در شرایطی كه منابع صنعتی و اقتصادی و مراكز آب و برق كشور هدف بمباران شدید و گسترده دشمن قرار داشت، عملیات كربلای 4 در تاریخ 3/10/65 با چهار قرارگاه به نامهای نجف، قدس، كربلا و نوح آغاز شد.

البته به عللی، نیروهای خودی برخلاف پیش‌بینی‌های قبلی در همان شب اول تنها توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام‌البابی و بلجانیه نفوذ كنند و در بعضی مناطق به صورت موضعی رخنه نمایند.

دشمن علاوه بر استفاده از اطلاعاتی كه توسط آمریكا (به جبران حادثه ایران گیت) در اختیارش گذاشته شده بود، از هوشیاری كامل برخوردار بود. لذا با استفاده از تاكتیكهای ضدغواص و شناور، مانع از انجام عملیات بر اساس پیش‌بینی‌های قبلی شد. دشمن از همان شب عملیات با استفاده از منورهای پیاپی و اجرای چند مورد بمباران كنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگانها) و همچنین اجرای آتش مؤثر بر روی رودخانه اروند، عملاً سازمان نیروهای غواص و موج دوم و سوم را به هم زد، به طوری كه نیروهای یگانهای مجاور بعضاً پراكنده شده و عمدتاً نمی‌توانستند به طور دقیق روی هدف عمل نمایند.

یكی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام‌الرصاص و نوك بوارین بود كه به رغم كوششهای بسیار كه برای تصرف آن صورت گرفت، به خاطر هوشیاری دشمن امكان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیك آتش تیربار روی آب به صورت ضربدری و با حجم زیاد، مانع عبور نیروها از تنگه ام‌الرصاص ـ بوارین شد. ضمناً دشمن بنا به حساسیتی كه نسبت به جزیره ام‌الرصاص داشت، در پدافند آن از 9 رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره‌گیری می‌كرد، به طوری كه از هر خط عقب رانده می‌شد در خط بعدی كه نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت مقاومت می‌كرد. به رغم كوششهای بسیار، به خاطر هوشیاری دشمن، عملاً ادامه نبرد بدون اینكه چشم‌انداز روشنی داشته باشد با مشكلات عدیده‌ای توأم شد، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.

 

عملیات كربلای 4

خلاصه عملیات

تصمیم برای یكسره كردن كار جنگ با اجرای عملیاتی بزرگ و سرنوشت‌ساز در سال 1365 ، تلاش سپاه پاسداران را برای طراحی عملیات كربلای 4 در منطقه ابوالخصیب و شلمچه با هدف رسیدن به دروازه‌های جنوبی بصره ، در پی داشت . این منطقه كه دارای ویژگی‌ها و ارزش بالای سیاسی و نظامی است ، پس از شلمچه مهمترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب به شمار می‌رفت . سپاه پاسداران برای اجرای این عملیات 250 گردان نیرو را در قالب چهار قرارگاه عملیاتی سازمان‌ دهی كرد كه كمتر از 60 گردان آن وارد عمل شدند. ساعاتی قبل از شروع عملیات ، رزمندگان غواص وارد اروندرود شدند و به سمت خط دشمن حركت كردند . در این میان ، نیروهای دشمن كه با اطلاعات عوامل بیگانه ، هوشیار شده بودند ، ضمن پرتاب منور ، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیك می‌كردند. در این حال ، عملیات در ساعت 45 : 22 با رمز مبارك " یا محمد ( ص ) " شروع شد و نیروهای عمل‌كننده توانستند در جزایر سهیل ، قطعه ، ام‌الرصاص ، ام‌البابی و بلجانیه نفوذ كنند ، لیكن امكان تثبیت مناطق آزاد شده میسر نشد. بنابراین ، عملیات متوقف و از ادامه نبرد اجتناب شد . در این عملیات ، از قوای دشمن حدود 60 تن اسیر و 70 تانك ، نفربر و خودرو منهدم شد .

 

بازتاب آزاد سازی مهران در رسانه ها

آزادسازی شهر مهران، به منزله شكست استراتژی دفاع متحرك بود. شكستی كه رژیم عراق در گام اول خود با عدم موفقیت نسبت به تأمین اهداف موردنظرش با آن رویارو شد و سرانجام با از دست دادن مهران، چشم اندازی جدید از ناتوانی و ضعف این كشور در موضع آفند و پدافند، ترسیم و نمایان گردید. خبرگزاری فرانسه در پی آزادسازی شهر مهران، طی گزارشی اظهار داشت:

«ناظران در خلیج فارس عقیده دارند كه اشغال مهران توسط قوای ایران، شكست پذیری رژیم عراق- به ویژه استراتژی نظامی جدید آن موسوم به دفاع متحرك- است.»

در میان مناطقی كه  مورد تصرف دشمن قرار گرفت، شهر مهران از اهمیت خاص سیاسی-تبلیغاتی برخوردار بود و برای عراق به عنوان جبران شكست فاو و نیز عامل افزایش دهنده روحیه نیروهای آسیب دیده، تلقی می شد؛ لذا آزاد سازی آن، گذشته از اینكه شكست دشمن در استراتژی تازه خود محسوب می شد، آسیب های عمده دیگری را در مقطع كنونی و آینده متوجه ارتش عراق می كند.

چنانكه وقتی مهران بازپس گرفته شد، رسانه های گروهی جهان به انحاء مختلف به بعد روانی مسئله اشاره كردند. از جمله نشریه فارین ریپورت، چاپ لندن، نوشت:

«مهران، به خودی خود فاقد اهمیت است، تهاجم به مهران نه از جهت استراتژیكی، بلكه از نقطه نظر روانی، واجد اهمیت می باشد.»

رادیو امریكا نیز به نقل از كارشناسان نظامی، اظهار داشت:

«شكست عراق ممكن است از نظر روانی اثر مهم و شگفت انگیزی داشته باشد؛ چرا كه عراقی ها بیشتر به خاطر جبران شرمساری ناشی از تصرف بندر عراقی فاو به دست ایرانی ها، دست به حمله زده بودند.»

گذشته از این درهم شكسته شدن خطوط دفاعی عراق در فاو و ناتوانی این كشور در بازپس گیری آن، رژیم صدام را در نزد غرب و حامیان منطقه ای خود به طور اساسی به زیر سؤال كشید و این واقعیتی بود كه حاكمان بغداد مایل به تن در دادن به آن نبودند و به منظور اثبات توانایی و حفظ برتری خود، مبادرت به اتخاذ استراتژی موسوم به دفاع متحرك نمودند، بر این اساس، بخوبی  روشن است كه شكست مهران می تواند چه تبعاتی در رابطه با بی اعتمادی حامیان و متحدین رژیم بغداد فراهم آورد.

روزنامه نیوزویك چاپ امریكا پس از آزادسازی مهران، نوشت:

«بازپس دادن مهران (پس از فاو)، اعتماد مقامات امریكایی را نسبت به رژیم بغداد به شدت كاهش داد، و گفته می شود كه امریكا كمك های تسلیحاتی خود را به این رژیم محدود كرده است.»

فتح فاو توسط قوای نظامی ایران، موقعیت و فضایی جدید در جنگ به وجود آورد كه توأم با واقع نگری از سوی رسانه های جهانی دنیا نسبت به توانایی های بالفعل و بالقوه جمهوری اسلامی و نیز ناتوانی رژیم عراق، مبنی بر ادامه جنگ و رویارویی با تهاجمات ایران بود.

تثبیت وضعیت یاد شده، قطعاً نیازمند پیروزی های دیگری بود كه تنها قسمتی از آن با فتح مهران و پس زدن نیروهای دشمن تأمین گردید.

در این روند آنچه كه در رسانه های غربی منعكس شد، عمدتاً حول محور توانایی و برتری نظامی ایران دور می زد. گذشته از این، حفظ برتری در فاو و انجام عملیات در مهران، نشانگر نوعی افزایش توان نظامی ایران تلقی شد؛ به طوری كه رادیو بی.بی.سی به نقل از مفسر بخش شرقی خود گفت:

«اگرچه تسخیر مهران از نظر تعیین نهایی جنگ نقش قاطعی نخواهد داشت، اما نیروهای ایران نشان دادند كه ضمن حفظ مواضع خود در فاو، در مقابل حمله های پی در پی عراق می توانند نیروهای عراقی را از بخش مركزی جبهه نیز بیرون برانند و خطر مهمی را در آینده جنگ ترسیم نمایند.»

قطعاً خطرساز بودن تحركات نظامی ایران، كه نوعی پیروزی و تفوق نظامی را به دنبال خواهد داشت، مستلزم حملات پی در پی و مضمحل ساختن قوای دشمن است؛ چنانكه پیروزی آتی ایران، در این امر نقش تعیین كننده ای دارد. طبیعتاً در اینصورت، با افزایش برتری ایران، جمهوری اسلامی به نحوی چشمگیرتر ابتكار عمل را در جنگ بر عهده خواهد گرفت.

 

 

نتایج و دستاوردها

طی 10 روز جنگ، بخش وسیعی از مناطق اشغالی در منطقه مهران آزاد گردید كه در این میان، آزادسازی جاده دهلران- مهران- ایلام، شهر مهران، ارتفاعات سركوب و حساس قلعه آویزان و حمرین- خصوصاً بلندترین قله منطقه 223-8 روستا، 2 پاسگاه مرزی و ... از دستاوردهای عملیات كربلا1 محسوب می شد.

همچنین عقبه های دشمن در شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیر نیروهای خودی قرار گرفت.

توان رزمی نیروهای دشمن در كربلا 1

نیرو و امكانات به كار گرفته شده دشمن

نیرو                70000نفر

تانك و نفربر     400دستگاه

توپخانه            15گردان

نیروی هوایی   بیش از 100سورتی در روز

هوانیروز            بیش از 10 تیم

عقبه                كوت العماره-80كیلومتر

تعداد اسرای دشمن در عملیات كربلا 1 به تفكیك رتبه:

رتبه:       افسر    درجه دار      سرباز

تعداد:       70          130            892

قابل ذكر است كه بر اساس تخمین های دقیق، دشمن بیش از 3400اسیر و مفقود داشته است.

یگان های درگیر دشمن در طول عملیات، میزان انهدام و تعداد اسرای آنها:

ردیف         یگان     میزان انهدام               تعداد اسرا

1     تیپ443 پیاده          80%                    94

2     تیپ705پیاده           90%                    283      

3     تیپ417پیاده           80%                    57

4     تیپ501پیاده           40%                    13

5     تیپ95پیاده             40%                   1

6     تیپ425پیاده           30%                   33

7     تیپ70زرهی           70%                   22

8     تیپ59مكانیزه         40%                   13

9     تیپ65نیروی مخصوص 100%              126

10   تیپ4گارد ریاست جمهوری 80%          6

11   تیپ5گارد ریاست جمهوری 60%          1

12   تیپ71ازلشكر35               30%         40

13   تیپ72ازلشكر35               30%         2

14   2گردان كماندویی             80%          30

15   تیپ1كماندویی سپاه چهارم70%         60

16   3گردان توپخانه             50%              --  

17   تیپ108                      40%                         --

18   تیپ804                      40%                          --

19   تیپ113از لشكر19        60%            42

لازم به یادآوری است كه كلیه یگان هایی كه بیش از 70% انهدام داشته اند، از خط مقدم خارج شده اند.

 

روز دوم عملیات: تصرف شهر مهران

پس از مشاهده عقب نشینی دشمن از شمال مهران (محدوده باغ كشاورزی). نیروهای خودی بلافاصله معابر مین دشمن را باز نموده، سپس بسرعت وارد باغ كشاورزی شدند و 100 تن از نیروهای پراكنده دشمن را به اسارت گرفتند.

همچنین از محور دیگر، یكی از یگان های سپاه، از طریق روستای هرمزآباد از پشت به طرف باغ كشاورزی رفته، ضمن جنگ و گریز با نیروهای در حال فرار دشمن، تعدادی از آنها را به اسارت می گیرد.

به دنبال تلاش هایی كه در رزم دوم عملیات صورت گرفت و متعاقب عقب نشینی دشمن، شهر مهران به تصرف نیروهای خودی درآمد.

نظر به اینكه دشمن احتمال حمله را می داد، لذا در داخل شهر مستقر نشده بود و تنها كمی نیرو در شهر داشت، كه آنها را هم قبل از آغاز حمله تخلیه كرده بود.

ضمناً طی این روز، از سوی نیروهای خودی، تا محور قلعه آویزان پیشروی ادامه داشت و نیروهای دشمن كه همچنان در حالت سردرگمی و گیجی به سر می بردند، بسهولت كشته و یا اسیر می شدند..

 

شب دوم عملیات

پس از انجام بازسازی و سازماندهی، یگان ها مجدداً برای انجام مرحلة سوم عملیات- كه در شب دوم انجام می شد- آماده شدند. طی شب دوّم، عملیات از دو محور صورت گرفت. در محور اول، نیروها هرمزآباد را پاكسازی كرده، تا 500 متری شهر مهران پیشروی كردند. در محور دوم نیروها توانستند روستای بهین بهورزان را پاكسازی نمایند.

در نتیجه تلاش های انجام شده در شب دوم، خط سراسری از هرمزآباد تا شیار میگ سوخته تأمین شد و بدین ترتیب، مقداری از محدوده مرحله سوم عملیات تأمین گشت. در شب دوم، شواهد و قراینی دال بر عقب نشینی نیروهای دشمن در محور باغ كشاورزی و تپه غلامی و پاسگاه دراجی مشاهده شد. این امر تا اندازه ای تعجب انگیز بود، زیرا احتمال داده نمی شد كه دشمن به این سرعت در محور یادشده اقدام به عقب نشینی نماید. لیكن تهدید و امكان برخورد نیروهای دشمن، در این محور، آنها را مجبور به اقدام فوق كرد.

 

وضعیت نیروها در روز اول عملیات

علیرغم اینكه دشمن لشكرهای 27، 25، 10، 41 را به عنوان احتیاط وارد منطقه كرد، لیكن نتوانست هیچگونه حركت قوی و حساب شده ای را، اعم از پاتك و یا استفاده از نیروی هوایی و توپخانه، از خود نشان بدهد. این وضعیت، با توجه به اهمیت منطقه برای دشمن و نیز سوابق دشمن در عملیات های گذشته، تا اندازه ای غیرمنتظره به نظر می رسید.

عوامل عمده در گیجی و سردرگمی دشمن، اساساً سرعت عمل توأم با غافلگیری، گذراندن تلاش اصلی از محوری كه برای دشمن غیر منتظره بود و نیز حمله به عقبه دشمن را شامل می شد. فی المثل پس از مدت زمانی اندك كه عملیات آغاز شد، 2 مقر تیپ دشمن (443 و 705 پیاده) سقوط كرد و فرماندهان آن كشته شدند. حال آنكه نیروهای دو تیپ مذكور، هنوز به طور كامل منهدم نشده بودند. به هر روی، در شب اول عملیات، دشمن بیش از 10 گردان نیروی پیاده در محدوده منطقه عملیاتی داشت – كه 80% آنها بطور كامل منهدم شد.

همچنین نیروهای تیپ 1 كماندویی سپاه چهارم كه در ساعت 6 صبح روز اول عملیات وارد درگیری شد، تماماً منهدم شدند. گذشته از این، تلاش دشمن در محور امامزاده سید حسن كه در روز اول عملیات شروع شد، با مقابله نیروهای خودی خنثی گردید. طی روز اول، از آنجا كه نیروها بسهولت بر اهداف خود دست یافتند، از روحیه ای بسیار بالا برخوردار بودند؛ لذا از فرصت به دست آمده و درهم پاشیدگی دشمن، نهایت استفاده را كرده، به پیشروی در روز ادامه دادند و بدین ترتیب، فرصت بازیابی و سازماندهی را از دشمن گرفتند.

 

استعداد دشمن در منطقه

منطقه مورد نظر، تحت مسئولیت لشكر 17 زرهی از سپاه دوم عراق بود. خط پدافندی این لشكر از رودخانه كنجان چم به سمت میان كوه امتداد می یافت. همچنین مقر اصلی لشكر 17 در شهر بدره عراق و مقر تاكتیكی آن بر روی ارتفاعات 215 قلعه آویزان قرار داشت.

یگان های تحت امر این لشكر و خط حد آن عبارت بود از:

 -     تیپ 443 پیاده، از پاسگاه آب زیادی تا رودخانه آب شور و مقر تیپ بر روی ارتفاعات قلعه آویزان

 -     تیپ 705 پیاده، از رودخانه اب شور تا رودخانه گاوی و مقر آن در روستای  امامزاده سید حسن.

 -     تیپ 425 پیاده، از تپه 215 باغ كشاورزی تا رودخانه كنجان چم و مقر آن  در ورمهزار.

 -     تیپ 70 زرهی، تیپ59 مختلط، تیپ501 پیاده در احتیاط نزدیك و تیپ  كماندویی در بدره و تیپ 65 نیروی مخصوص (كه به عنوان احتیاط سپاه         سوم بوده است). همچنین یك آتشبار توپ اتریشی و 4 قبضه كاتیوشا  پشتیبانی تیپهای زیر امر لشكر 17 را عهده دار بود.

در مجموع، قبل از آغاز عملیات، دشمن 42 گردان نیروی پیاده و 6 گردان نیروی زرهی در منطقه داشت كه 20 گردان آن درگیر بوده، مابقی در احتیاط قرار داشتند.

 

طرح مانور

به دنبال بحث های مختلفی كه در زمینه طراحی عملیات صورت گرفت، نظر به اینكه دشمن محور شمالی را تلاش اصلی تلقی می كرد،‌لذا محور اصلی عملیات بدر روی جنوب- یعنی ارتفاعات قلعه آویزان و یال های آن تا «رودخانه گاوی»- قرار داد شده است.

موقعیت ویژه این محور چنین بود كه‌، دشمن بر اساس تفكر كلاسیك خود، امكان حمله و تلاش اصلی از این محور را نمی داد و نیز در صورت موفقیت عملیات، عقبه دشمن به نحوی قابل ملاحظه آسیب می دید. بر این اساس، عملیات كربلای یك برای  سه مرحله طراحی شد:

مرحله اول- تأمین قلعه آویزان ایران تا روستای امامزاده سید حسن.

مرحله دوم- تأمین ارتفاعات جبل حمرین تا شیار میگ سوخته و در امتداد آن، تأمین روستای بهین و بهروزان و هرمزآباد.

مرحله سوم- تصرف خاكریز والفجر 3 از روستای فرخ آباد تا زیر ارتفاعات 223 قلعه آویزان و تأمین شهر مهران.

ضمناً در این عملیات،‌سپاه پاسداران با استعداد 6 لشكر و 3 تیپ پیاده همراه یك گردان مستقل زرهی، وارد عمل شد و در این عملیات، نیروی زمینی ارتش در زمینه آتش پشتیبانی توپخانه با سپاه همكاری می كرد، همچنین نیروی هوایی و هوانیروز، بنا به موقعیت عملیات و توانایی خود، مأموریت های مشخصی را عهده دار شدند.