مترجم سایت

نگاهی به عملیات

پس از ده ماه بسیج امكانات و مقدورات كشور و استفاده از تبلیغات گسترده و وسیع مبنی بر «تعیین سرنوشت جنگ» در شرایطی كه منابع صنعتی و اقتصادی و مراكز آب و برق كشور هدف بمباران شدید و گسترده دشمن قرار داشت، عملیات كربلای 4 در تاریخ 3/10/65 با چهار قرارگاه به نامهای نجف، قدس، كربلا و نوح آغاز شد.

البته به عللی، نیروهای خودی برخلاف پیش‌بینی‌های قبلی در همان شب اول تنها توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام‌البابی و بلجانیه نفوذ كنند و در بعضی مناطق به صورت موضعی رخنه نمایند.

دشمن علاوه بر استفاده از اطلاعاتی كه توسط آمریكا (به جبران حادثه ایران گیت) در اختیارش گذاشته شده بود، از هوشیاری كامل برخوردار بود. لذا با استفاده از تاكتیكهای ضدغواص و شناور، مانع از انجام عملیات بر اساس پیش‌بینی‌های قبلی شد. دشمن از همان شب عملیات با استفاده از منورهای پیاپی و اجرای چند مورد بمباران كنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگانها) و همچنین اجرای آتش مؤثر بر روی رودخانه اروند، عملاً سازمان نیروهای غواص و موج دوم و سوم را به هم زد، به طوری كه نیروهای یگانهای مجاور بعضاً پراكنده شده و عمدتاً نمی‌توانستند به طور دقیق روی هدف عمل نمایند.

یكی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام‌الرصاص و نوك بوارین بود كه به رغم كوششهای بسیار كه برای تصرف آن صورت گرفت، به خاطر هوشیاری دشمن امكان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیك آتش تیربار روی آب به صورت ضربدری و با حجم زیاد، مانع عبور نیروها از تنگه ام‌الرصاص ـ بوارین شد. ضمناً دشمن بنا به حساسیتی كه نسبت به جزیره ام‌الرصاص داشت، در پدافند آن از 9 رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره‌گیری می‌كرد، به طوری كه از هر خط عقب رانده می‌شد در خط بعدی كه نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت مقاومت می‌كرد. به رغم كوششهای بسیار، به خاطر هوشیاری دشمن، عملاً ادامه نبرد بدون اینكه چشم‌انداز روشنی داشته باشد با مشكلات عدیده‌ای توأم شد، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.

 

عملیات كربلای 4

خلاصه عملیات

تصمیم برای یكسره كردن كار جنگ با اجرای عملیاتی بزرگ و سرنوشت‌ساز در سال 1365 ، تلاش سپاه پاسداران را برای طراحی عملیات كربلای 4 در منطقه ابوالخصیب و شلمچه با هدف رسیدن به دروازه‌های جنوبی بصره ، در پی داشت . این منطقه كه دارای ویژگی‌ها و ارزش بالای سیاسی و نظامی است ، پس از شلمچه مهمترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب به شمار می‌رفت . سپاه پاسداران برای اجرای این عملیات 250 گردان نیرو را در قالب چهار قرارگاه عملیاتی سازمان‌ دهی كرد كه كمتر از 60 گردان آن وارد عمل شدند. ساعاتی قبل از شروع عملیات ، رزمندگان غواص وارد اروندرود شدند و به سمت خط دشمن حركت كردند . در این میان ، نیروهای دشمن كه با اطلاعات عوامل بیگانه ، هوشیار شده بودند ، ضمن پرتاب منور ، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیك می‌كردند. در این حال ، عملیات در ساعت 45 : 22 با رمز مبارك " یا محمد ( ص ) " شروع شد و نیروهای عمل‌كننده توانستند در جزایر سهیل ، قطعه ، ام‌الرصاص ، ام‌البابی و بلجانیه نفوذ كنند ، لیكن امكان تثبیت مناطق آزاد شده میسر نشد. بنابراین ، عملیات متوقف و از ادامه نبرد اجتناب شد . در این عملیات ، از قوای دشمن حدود 60 تن اسیر و 70 تانك ، نفربر و خودرو منهدم شد .

 

بازتاب آزاد سازی مهران در رسانه ها

آزادسازی شهر مهران، به منزله شكست استراتژی دفاع متحرك بود. شكستی كه رژیم عراق در گام اول خود با عدم موفقیت نسبت به تأمین اهداف موردنظرش با آن رویارو شد و سرانجام با از دست دادن مهران، چشم اندازی جدید از ناتوانی و ضعف این كشور در موضع آفند و پدافند، ترسیم و نمایان گردید. خبرگزاری فرانسه در پی آزادسازی شهر مهران، طی گزارشی اظهار داشت:

«ناظران در خلیج فارس عقیده دارند كه اشغال مهران توسط قوای ایران، شكست پذیری رژیم عراق- به ویژه استراتژی نظامی جدید آن موسوم به دفاع متحرك- است.»

در میان مناطقی كه  مورد تصرف دشمن قرار گرفت، شهر مهران از اهمیت خاص سیاسی-تبلیغاتی برخوردار بود و برای عراق به عنوان جبران شكست فاو و نیز عامل افزایش دهنده روحیه نیروهای آسیب دیده، تلقی می شد؛ لذا آزاد سازی آن، گذشته از اینكه شكست دشمن در استراتژی تازه خود محسوب می شد، آسیب های عمده دیگری را در مقطع كنونی و آینده متوجه ارتش عراق می كند.

چنانكه وقتی مهران بازپس گرفته شد، رسانه های گروهی جهان به انحاء مختلف به بعد روانی مسئله اشاره كردند. از جمله نشریه فارین ریپورت، چاپ لندن، نوشت:

«مهران، به خودی خود فاقد اهمیت است، تهاجم به مهران نه از جهت استراتژیكی، بلكه از نقطه نظر روانی، واجد اهمیت می باشد.»

رادیو امریكا نیز به نقل از كارشناسان نظامی، اظهار داشت:

«شكست عراق ممكن است از نظر روانی اثر مهم و شگفت انگیزی داشته باشد؛ چرا كه عراقی ها بیشتر به خاطر جبران شرمساری ناشی از تصرف بندر عراقی فاو به دست ایرانی ها، دست به حمله زده بودند.»

گذشته از این درهم شكسته شدن خطوط دفاعی عراق در فاو و ناتوانی این كشور در بازپس گیری آن، رژیم صدام را در نزد غرب و حامیان منطقه ای خود به طور اساسی به زیر سؤال كشید و این واقعیتی بود كه حاكمان بغداد مایل به تن در دادن به آن نبودند و به منظور اثبات توانایی و حفظ برتری خود، مبادرت به اتخاذ استراتژی موسوم به دفاع متحرك نمودند، بر این اساس، بخوبی  روشن است كه شكست مهران می تواند چه تبعاتی در رابطه با بی اعتمادی حامیان و متحدین رژیم بغداد فراهم آورد.

روزنامه نیوزویك چاپ امریكا پس از آزادسازی مهران، نوشت:

«بازپس دادن مهران (پس از فاو)، اعتماد مقامات امریكایی را نسبت به رژیم بغداد به شدت كاهش داد، و گفته می شود كه امریكا كمك های تسلیحاتی خود را به این رژیم محدود كرده است.»

فتح فاو توسط قوای نظامی ایران، موقعیت و فضایی جدید در جنگ به وجود آورد كه توأم با واقع نگری از سوی رسانه های جهانی دنیا نسبت به توانایی های بالفعل و بالقوه جمهوری اسلامی و نیز ناتوانی رژیم عراق، مبنی بر ادامه جنگ و رویارویی با تهاجمات ایران بود.

تثبیت وضعیت یاد شده، قطعاً نیازمند پیروزی های دیگری بود كه تنها قسمتی از آن با فتح مهران و پس زدن نیروهای دشمن تأمین گردید.

در این روند آنچه كه در رسانه های غربی منعكس شد، عمدتاً حول محور توانایی و برتری نظامی ایران دور می زد. گذشته از این، حفظ برتری در فاو و انجام عملیات در مهران، نشانگر نوعی افزایش توان نظامی ایران تلقی شد؛ به طوری كه رادیو بی.بی.سی به نقل از مفسر بخش شرقی خود گفت:

«اگرچه تسخیر مهران از نظر تعیین نهایی جنگ نقش قاطعی نخواهد داشت، اما نیروهای ایران نشان دادند كه ضمن حفظ مواضع خود در فاو، در مقابل حمله های پی در پی عراق می توانند نیروهای عراقی را از بخش مركزی جبهه نیز بیرون برانند و خطر مهمی را در آینده جنگ ترسیم نمایند.»

قطعاً خطرساز بودن تحركات نظامی ایران، كه نوعی پیروزی و تفوق نظامی را به دنبال خواهد داشت، مستلزم حملات پی در پی و مضمحل ساختن قوای دشمن است؛ چنانكه پیروزی آتی ایران، در این امر نقش تعیین كننده ای دارد. طبیعتاً در اینصورت، با افزایش برتری ایران، جمهوری اسلامی به نحوی چشمگیرتر ابتكار عمل را در جنگ بر عهده خواهد گرفت.

 

 

نتایج و دستاوردها

طی 10 روز جنگ، بخش وسیعی از مناطق اشغالی در منطقه مهران آزاد گردید كه در این میان، آزادسازی جاده دهلران- مهران- ایلام، شهر مهران، ارتفاعات سركوب و حساس قلعه آویزان و حمرین- خصوصاً بلندترین قله منطقه 223-8 روستا، 2 پاسگاه مرزی و ... از دستاوردهای عملیات كربلا1 محسوب می شد.

همچنین عقبه های دشمن در شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیر نیروهای خودی قرار گرفت.

توان رزمی نیروهای دشمن در كربلا 1

نیرو و امكانات به كار گرفته شده دشمن

نیرو                70000نفر

تانك و نفربر     400دستگاه

توپخانه            15گردان

نیروی هوایی   بیش از 100سورتی در روز

هوانیروز            بیش از 10 تیم

عقبه                كوت العماره-80كیلومتر

تعداد اسرای دشمن در عملیات كربلا 1 به تفكیك رتبه:

رتبه:       افسر    درجه دار      سرباز

تعداد:       70          130            892

قابل ذكر است كه بر اساس تخمین های دقیق، دشمن بیش از 3400اسیر و مفقود داشته است.

یگان های درگیر دشمن در طول عملیات، میزان انهدام و تعداد اسرای آنها:

ردیف         یگان     میزان انهدام               تعداد اسرا

1     تیپ443 پیاده          80%                    94

2     تیپ705پیاده           90%                    283      

3     تیپ417پیاده           80%                    57

4     تیپ501پیاده           40%                    13

5     تیپ95پیاده             40%                   1

6     تیپ425پیاده           30%                   33

7     تیپ70زرهی           70%                   22

8     تیپ59مكانیزه         40%                   13

9     تیپ65نیروی مخصوص 100%              126

10   تیپ4گارد ریاست جمهوری 80%          6

11   تیپ5گارد ریاست جمهوری 60%          1

12   تیپ71ازلشكر35               30%         40

13   تیپ72ازلشكر35               30%         2

14   2گردان كماندویی             80%          30

15   تیپ1كماندویی سپاه چهارم70%         60

16   3گردان توپخانه             50%              --  

17   تیپ108                      40%                         --

18   تیپ804                      40%                          --

19   تیپ113از لشكر19        60%            42

لازم به یادآوری است كه كلیه یگان هایی كه بیش از 70% انهدام داشته اند، از خط مقدم خارج شده اند.

 

روز دوم عملیات: تصرف شهر مهران

پس از مشاهده عقب نشینی دشمن از شمال مهران (محدوده باغ كشاورزی). نیروهای خودی بلافاصله معابر مین دشمن را باز نموده، سپس بسرعت وارد باغ كشاورزی شدند و 100 تن از نیروهای پراكنده دشمن را به اسارت گرفتند.

همچنین از محور دیگر، یكی از یگان های سپاه، از طریق روستای هرمزآباد از پشت به طرف باغ كشاورزی رفته، ضمن جنگ و گریز با نیروهای در حال فرار دشمن، تعدادی از آنها را به اسارت می گیرد.

به دنبال تلاش هایی كه در رزم دوم عملیات صورت گرفت و متعاقب عقب نشینی دشمن، شهر مهران به تصرف نیروهای خودی درآمد.

نظر به اینكه دشمن احتمال حمله را می داد، لذا در داخل شهر مستقر نشده بود و تنها كمی نیرو در شهر داشت، كه آنها را هم قبل از آغاز حمله تخلیه كرده بود.

ضمناً طی این روز، از سوی نیروهای خودی، تا محور قلعه آویزان پیشروی ادامه داشت و نیروهای دشمن كه همچنان در حالت سردرگمی و گیجی به سر می بردند، بسهولت كشته و یا اسیر می شدند..

 

شب دوم عملیات

پس از انجام بازسازی و سازماندهی، یگان ها مجدداً برای انجام مرحلة سوم عملیات- كه در شب دوم انجام می شد- آماده شدند. طی شب دوّم، عملیات از دو محور صورت گرفت. در محور اول، نیروها هرمزآباد را پاكسازی كرده، تا 500 متری شهر مهران پیشروی كردند. در محور دوم نیروها توانستند روستای بهین بهورزان را پاكسازی نمایند.

در نتیجه تلاش های انجام شده در شب دوم، خط سراسری از هرمزآباد تا شیار میگ سوخته تأمین شد و بدین ترتیب، مقداری از محدوده مرحله سوم عملیات تأمین گشت. در شب دوم، شواهد و قراینی دال بر عقب نشینی نیروهای دشمن در محور باغ كشاورزی و تپه غلامی و پاسگاه دراجی مشاهده شد. این امر تا اندازه ای تعجب انگیز بود، زیرا احتمال داده نمی شد كه دشمن به این سرعت در محور یادشده اقدام به عقب نشینی نماید. لیكن تهدید و امكان برخورد نیروهای دشمن، در این محور، آنها را مجبور به اقدام فوق كرد.

 

وضعیت نیروها در روز اول عملیات

علیرغم اینكه دشمن لشكرهای 27، 25، 10، 41 را به عنوان احتیاط وارد منطقه كرد، لیكن نتوانست هیچگونه حركت قوی و حساب شده ای را، اعم از پاتك و یا استفاده از نیروی هوایی و توپخانه، از خود نشان بدهد. این وضعیت، با توجه به اهمیت منطقه برای دشمن و نیز سوابق دشمن در عملیات های گذشته، تا اندازه ای غیرمنتظره به نظر می رسید.

عوامل عمده در گیجی و سردرگمی دشمن، اساساً سرعت عمل توأم با غافلگیری، گذراندن تلاش اصلی از محوری كه برای دشمن غیر منتظره بود و نیز حمله به عقبه دشمن را شامل می شد. فی المثل پس از مدت زمانی اندك كه عملیات آغاز شد، 2 مقر تیپ دشمن (443 و 705 پیاده) سقوط كرد و فرماندهان آن كشته شدند. حال آنكه نیروهای دو تیپ مذكور، هنوز به طور كامل منهدم نشده بودند. به هر روی، در شب اول عملیات، دشمن بیش از 10 گردان نیروی پیاده در محدوده منطقه عملیاتی داشت – كه 80% آنها بطور كامل منهدم شد.

همچنین نیروهای تیپ 1 كماندویی سپاه چهارم كه در ساعت 6 صبح روز اول عملیات وارد درگیری شد، تماماً منهدم شدند. گذشته از این، تلاش دشمن در محور امامزاده سید حسن كه در روز اول عملیات شروع شد، با مقابله نیروهای خودی خنثی گردید. طی روز اول، از آنجا كه نیروها بسهولت بر اهداف خود دست یافتند، از روحیه ای بسیار بالا برخوردار بودند؛ لذا از فرصت به دست آمده و درهم پاشیدگی دشمن، نهایت استفاده را كرده، به پیشروی در روز ادامه دادند و بدین ترتیب، فرصت بازیابی و سازماندهی را از دشمن گرفتند.

 

استعداد دشمن در منطقه

منطقه مورد نظر، تحت مسئولیت لشكر 17 زرهی از سپاه دوم عراق بود. خط پدافندی این لشكر از رودخانه كنجان چم به سمت میان كوه امتداد می یافت. همچنین مقر اصلی لشكر 17 در شهر بدره عراق و مقر تاكتیكی آن بر روی ارتفاعات 215 قلعه آویزان قرار داشت.

یگان های تحت امر این لشكر و خط حد آن عبارت بود از:

 -     تیپ 443 پیاده، از پاسگاه آب زیادی تا رودخانه آب شور و مقر تیپ بر روی ارتفاعات قلعه آویزان

 -     تیپ 705 پیاده، از رودخانه اب شور تا رودخانه گاوی و مقر آن در روستای  امامزاده سید حسن.

 -     تیپ 425 پیاده، از تپه 215 باغ كشاورزی تا رودخانه كنجان چم و مقر آن  در ورمهزار.

 -     تیپ 70 زرهی، تیپ59 مختلط، تیپ501 پیاده در احتیاط نزدیك و تیپ  كماندویی در بدره و تیپ 65 نیروی مخصوص (كه به عنوان احتیاط سپاه         سوم بوده است). همچنین یك آتشبار توپ اتریشی و 4 قبضه كاتیوشا  پشتیبانی تیپهای زیر امر لشكر 17 را عهده دار بود.

در مجموع، قبل از آغاز عملیات، دشمن 42 گردان نیروی پیاده و 6 گردان نیروی زرهی در منطقه داشت كه 20 گردان آن درگیر بوده، مابقی در احتیاط قرار داشتند.

 

طرح مانور

به دنبال بحث های مختلفی كه در زمینه طراحی عملیات صورت گرفت، نظر به اینكه دشمن محور شمالی را تلاش اصلی تلقی می كرد،‌لذا محور اصلی عملیات بدر روی جنوب- یعنی ارتفاعات قلعه آویزان و یال های آن تا «رودخانه گاوی»- قرار داد شده است.

موقعیت ویژه این محور چنین بود كه‌، دشمن بر اساس تفكر كلاسیك خود، امكان حمله و تلاش اصلی از این محور را نمی داد و نیز در صورت موفقیت عملیات، عقبه دشمن به نحوی قابل ملاحظه آسیب می دید. بر این اساس، عملیات كربلای یك برای  سه مرحله طراحی شد:

مرحله اول- تأمین قلعه آویزان ایران تا روستای امامزاده سید حسن.

مرحله دوم- تأمین ارتفاعات جبل حمرین تا شیار میگ سوخته و در امتداد آن، تأمین روستای بهین و بهروزان و هرمزآباد.

مرحله سوم- تصرف خاكریز والفجر 3 از روستای فرخ آباد تا زیر ارتفاعات 223 قلعه آویزان و تأمین شهر مهران.

ضمناً در این عملیات،‌سپاه پاسداران با استعداد 6 لشكر و 3 تیپ پیاده همراه یك گردان مستقل زرهی، وارد عمل شد و در این عملیات، نیروی زمینی ارتش در زمینه آتش پشتیبانی توپخانه با سپاه همكاری می كرد، همچنین نیروی هوایی و هوانیروز، بنا به موقعیت عملیات و توانایی خود، مأموریت های مشخصی را عهده دار شدند.

 

 

آزاد سازی شهر مهران

(عملیات كربلای1)

در میان مناطق مختلفی كه در چارچوب استراتژی دفاع متحرك مورد تهاجم دشمن قرار گرفت، تصرف مهران برجسته ترین آنها به شمار می آمد. به همین دلیل عراق تبلیغات زیادی روی آن انجام داد و از سوی صدام، اشغال مهران در مقابل فتح فاو قرار داده شد.

در مقابل وضعیت یاد شده، ضرورت آزاد سازی مهران اجتناب ناپذیر بود. بر این اساس و به منظور آزاد سازی شهر مهران مقدمات كار، از جمله شناسایی و جمع آوری اطلاعات از دشمن، آغاز شد.

در مجموع خطوط دشمن در 3 محور جاده ایلام- مهران و باغ كشاورزی (شمالی) كه حد فاصل رودخانه گاوی و جاده دهلران-مهران (وسط) و مجموعه ارتفاعات (قلعه آویزان، چند نوع متفاوت استحكامات و مواضع داشت.

در محور شمالی استحكامات دشمن نسبتاً قوی تر بود، چنانكه در آن قسمت 7 ردیف مین همراه با كانال و بیش از 5 ردیف سیم خاردار رشته ای وجود داشت. در محور وسط به لحاظ كوهستانی بودن منطقه، استحكامات دشمن نسبتاً ضعیف بود. در محور جنوبی، نیروهای تكاور در مقابل معابری كه انتخاب كرده بودند، عمدتاً سنگرهای كمین دشمن، و در بعضی شیارها، یك ردیف سیم خاردار و مین در مقابل خود داشتند.

 

ناتوانی عراق در استراتژی جدید

موفقیت یا شكست استراتژی عراق را باید در مقایسه با اهداف آن و میزان تبلیغات انجام شده از سوی رژیم بغداد و استكبار جهانی بررسی كرد‌، نه صرفاً در مقدار زمینی كه دشمن پس از تحمل تلفات چشمگیر توانست برای اندك زمانی به تصرف خود درآورد. قطعاً اگر عراق در موضع عملیات تهاجمی در زمین قادر به اثبات توانایی های خود و نمایاندن آن به غرب و متحدینش در منطقه بود، در همان اوایل جنگ می توانست نسبت به ادامه جنگ و آینده آن نقش اساسی بازی كند. لیكن ضعف های عمده عراق در زمینه های مختلف عملاً نشان داده است كه عراق نه تنها در موضع تهاجم، بلكه در دفاع مطلق نیز موفق نبوده و با گذشت زمان به سمت فرسایش و اضمحلال پیش می رود.

بر این اساس استكبار جهانی سعی كرد با تسلیح فوق العاده رژیم صدام، جنگ را به زیان ایران تبدیل به جنگ فرسایشی كند اما با وجود این، سیر جنگ به ویژه پیروزی  فاو و به دنبال آن شكست استراتژی دفاع متحرك عراق، نشان داد كه زمان به نفع جمهوری اسلامی  در حركت است.

اینك استكبار جهانی درك كرده است كه هر نوع تعللی در اتخاذ تصمیم مناسب خطر درهم فروپاشی نظام عراق و در نتیجه، تفوق نظامی ایران را در جنگ، به دنبال خواهد داشت.

ج- نگرشی اجمالی بر سلسله تعرضات نظامی دشمن

ناكامی تحقق كامل استراتژی دفاع متحرك، برآمده از نحوة عملكرد دشمن- ضعف و ناتوانی- و نیز چگونگی مقابله با آن از سوی قوای نظامی ایران، می باشد. در اینجا سعی براین است كه به نحوی گذرا به آن اشاره شود.

1-تعرض به منطقه عملیاتی والفجر9 (16/12/64)

عملیات والفجر9 در تاریخ 5/12/64 در چهار محور آغاز شد. عملیات مزبور در آن مقطع خاص زمانی عمدتاً به منظور تجزیه قوای دشمن انجام شد؛ بدین معنا كه با پیشروی قوای نظامی جمهوری اسلامی  به سمت استان سلیمانیه عراق، فشار دشمن در منطقه فاو كاهش یابد.

دشمن با درك این مهم والفجر9 را قربانی فاو و بازپس گیری آن نمود. از این رو فرمانده سپاه هفتم اظهار داشت: «تصرفاتی كه ممكن است ایران در شمال بدست آورد، اهمیت استراتژیك ندارد. اگر ایرانی ها فكر می كنند كه پیشروی آنها در شمال از دشواری آنها در فاو خواهد كاست،‌ اشتباه می كنند.»

سپاه پاسداران طی طراحی عملیات والفجر9 و انجام آن در سه مرحله پی در پی توانست ارتفاعات حساس و سوق الجیشی مشرف بر منطقه سلیمانیه را آزاد نموده و شهر چوارته عراق و چندین پل مهم و استراتژیك در مركز استان سلیمانیه را در دید و تیررس نیروهای خودی قرار دهد.

پس از آن یگان های تحت امر سپاه پاسداران، منطقه مزبور را به نیروی زمینی ارتش تحویل داد و به منظور بازسازی و كسب آمادگی جهت انجام عملیات در سایر مناطق، به عقب منتقل شدند.

در این میان دشمن پس از ناامیدی از بازپس گیری فاو،‌اولین فلش تهاجم خود را در تاریخ 16/12/64 بر روی منطقه عملیاتی والفجر 9 متمركز نمود و در تاریخ 8/1/65 ادامه آن – یعنی منطقه والفجر4- را شروع كرد. دشمن در این عملیات 15 گردان پیاده به كار گرفت و قسمتی از ارتفاعات منطقه را به تصرف خود درآورد.

2-تهاجم به ارتفاعات دربندیخان (16/1/65)

دشمن در تاریخ 16/1/65 در سه محور «یال بیاروك» «برددكان» و «شاخ شمیران»، با مسئولیت سپاه یكم و به كارگیری 10 گردان پیاده كه گردان های كماندویی منطقه خود بودند، درگیری را آغاز كرد.

در یال بیاروك، دشمن با استفاده از آتش تهیه و نیز دور زدن نیروها، توانست مناطقی را به تصرف خود درآورد. پس از آن نیروهای خودی دست به پاتك زدند كه در نتیجه آن قسمتی از مناطق تصرف شده آزاد و چندتن از نیروهای عراقی،‌از جمله یك افسر،  به اسارت درآمدند.

درمحور شاخ شمیران، نظر به اینكه نیروهای اندكی در مواضع وجود داشتند،‌لذا دشمن پس از مدتی مقاومت كه صورت گرفت، ‌توانست ارتفاع مزبور را به تصرف خود درآورد.

نحوة مانور دشمن در محورهای یاد شده بدین شكل بود كه با استفاده از تك رخنه ای در طی روز اول توانست در جناحین خطوط پدافندی خودی نفوذ كرده، اقدام به گسترش خود در این منطقه بنماید و جا پای مناسبی را بدست آورد. بعد از آن با حضوری كه بر روی یال بیاروك قله برددكان و شاخ شمیران داشت، از دو سو به محور شاخ شمیران و برددكان فشار آورد و این محور را اشغال كرد و بدین وسیله توانست جاده تداركاتی خود را به خطوط اول جدید متصل نموده، نیز خط پدافندی جدیدی را در امتداد برددكان به تنگه كرگمل ایجاد كند.

همچنین تك دشمن به «پشت قلعه» و تصرف آنجا موجب شد ارتباط «كی بره» و «شاخ سورمر» قطع شود و بعد از آن، با فشاری كه توسط دشمن از سمت ساحل دریاچه دربندیخان وارد شد و نیز دور خوردن جناح چپ،‌ارتفاع «شاخ سورمر» به تصرف دشمن درآمد.

دشمن در این تهاجم تلفات سنگینی را متحمل شد،‌به طوری كه 80% از گردان های «الكفایه» و «فلسطین» كه جمعاً‌شامل حدود 700 نفر می شد، منهدم گردید.

3-تهاجم به ارتفاعات سومار (22/1/65)

وجود رشته ارتفاعات نسبتاً‌مرتفع «گیسكه» و «كهنه ریگ» در منطقه سومار و مندلی، از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار بود؛‌بدین معنی كه نزدیك ترین راه به بغداد محسوب می شد ضمن اینكه تسلط بر ارتفاعات مزبور، ‌منجر به اشراف كامل بر شهر مندلی عراق می شد.

به همین جهت در تاریخ 22/1/65 در حالی كه باران به شدت می بارید، دشمن تك خود را در محور كهنه ریك از سمت تپه های اسماعیل خان آغاز كرد.

بارانی بودن هوا امكان تك دشمن را نامحتمل می نمود، لیكن بر خلاف انتظار، دشمن تلاش خود را آغازكرد،‌در ابتدا مبادرت به قطع ارتباط تپه 335 با دیگر تپه ها نمود و سپس تپه 346 و 345 را به تصرف خود درآورد.

در ساعت 40/22 دقیقه همان روز دشمن با ریختن آتش بر روی جبل كهنه ریك، از محل استقرار اورژانس نیروهای خودی تا رودخانه كنگیر، توانست قلعه جوق را تصرف كند. به دنبال وضعیت یاد شده، نیروهای سپاه پاسداران جهت ممانعت از پیشروی بیشتر دشمن، در تاریخ 23/1/65، به منطقه اعزام شد و طی اتخاذ تصمیمی در قرارگاه مشترك با نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی  آماده تهاجم شدند. در نتیجه در تاریخ 25/1/65 نیروهای خودی با نیروهای دشمن كه به استعداد یك گروهان كماندو و یك گروهان پیاده از گردان 1 تیپ 606 بودند، رویارو شدند.

با اجرای آتش مناسب و فعالیت چشمگیر تیربارها، تك دشمن متوقف و تلفاتی بر آنها وارد شد.

دشمن بر اثر این حركت مجبور شد سه تپه ای را كه در محور كهنه و یك تصرف كرده بود و نیز ارتفاع 402 را تخلیه و عقب نشینی نماید.

مجموعاً دشمن طی 4 روز درگیری در این محور توانست تپه های اسماعیل خان، تپه اورژانس و یال قلعه جوق به سمت میان تنگ و پاسگاه دوله شریف را به تصرف خود درآورد؛ لیكن به دلیل مقاومت نیروهای خودی، از ادامه تك بازماند و از تصرف ارتفاع 402 و كهنه ریك ناامید شد.

 

تك دشمن به محور گیسكه

دشمن پس از ناكامی در محور كهنه ریك، در تاریخ 26/1/65، به دنبال اجرای آتش بر روی رودخانه گیسكه،‌تهاجم را با استعداد 2 گردان و یك گروهان از گردان 3 از تیپ 46 مكانیزه، آغاز كرد.

صبح همان روز تعدادی از نیروهای خودی جهت مقاومت در مقابل دشمن، كه هنوز كاملاً بر روی ارتفاعات تسلط نیافته بود،‌حركت كردند، لیكن علیرغم رشادت هایی كه نشان داده شد، امكان پاكسازی كامل دشمن فراهم نیامد.

قابل ذكر است كه منطقه سومار تحت مسئولیت سپاه دوم عراق بوده و در تهاجم دشمن مجموعاً نزدیك به 15 گردان پیاده- مكانیزه به كار گرفته شد.

4-تهاجم به ارتفاعات منطقه لولان (5/2/65)

سپاه پنجم عراق در تاریخ 3/2/65 در منطقه سیدكان طی چند مرحله و با به كارگیری 5 گردان پیاده و مشاركت نیروهای ضد انقلاب،‌پس از انجام تك سنگین بر روی ارتفاعات لولان، در 15 كیلومتری خاك عراق توانست این منطقه را به تصرف خود درآورد.

5-تهاجم به منطقه فكه پیچ انگیزه، شرهانی، بجلیه (10/2/65)

دشمن مدتها – حتی قبل از انجام عملیات والفجر8- به تقویت سراسری منطقه در محورهای فكه،‌شرهانی و زبیدات مبادرت می ورزید. از جمله اقدامات دشمن افزایش موضع توپخانه،‌تجمع بیش از حد نیرو و تانك و همچنین ورود یگان های جدید بود.

چنین به نظر می رسید كه تحركات دشمن در منطقه فكه،‌اجرای طرح فریب برای محور شرهانی است تا بدین وسیله بتواند جبال حمرین را كه در عملیات محرم به تصرف نیروهای خودی درآمد، دور زده،‌آنجا را اشغال نماید. چنانكه فرمانده سپاه چهارم عراق،‌طی جلسه ای با فرماندهان لشكرها در قرارگاه لشكر 1 در فكه، تصرف جبال حمرین را به عنوان دستور كار سپاه چهارم ابلاغ كرده بود.

نظر به اینكه جبال حمرین در خط الرأس جغرافیایی قرار دارد،  تسلط بر روی آن دید و تیر مناسبی را فراهم می سازد. بر این اساس چنانچه دشمن بر روی آن استقرار   می یافت، می توانست منطقه عین خوش تا دهلران را زیر دید و تیر مستقیم خود قرار دهد، در حالی كه اكنون نیروهای خودی با استقرار بر روی آن، بر قسمتی از خاك عراق اشراف و تسلط كامل داشته اند علاوه بر این وجود یك حوزه نفتی بر روی ارتفاعات و نیز مرز مشترك ایران و عراق بر اهمیت سیاسی-نظامی منطقه می افزاید.

بر این اساس ارتفاعات جبال حمرین مورد نظر رژیم بعثی بود. از این رو نیروهای عراقی- طی تلاش هایی كه انجام دادند- درنظر داشتند ارتفاعات چم سری و چم هندی را بگیرند؛ به این صورت كه هفت تپه درمرحلة اول، تا چم سری را تأمین كنند و سپس لشكر 10 عبور كرده بر روی ارتفاعات جبال حمرین مستقر گردد.

بدین ترتیب در تاریخ 10/2/65 پس از یك روز سكوت رادیویی (بی سیم) دشمن، نیروهای عراقی، به استعداد 2 لشكر پیاده مكانیزه و زرهی با پشتیبانی آتش توپخانه در محور فكه، تعرض خود را به مواضع پدافندی نیروهای خودی آغاز كرد.

به دنبال این حمله،‌یكی از یگان های ورزیده سپاه در مدتی كوتاه پس از كسب اطلاع از وضعیت موجود، در بعدازظهر روز 10/2/65 – به منظور مقابله با تهاجم دشمن- عازم منطقه شدند.

تدبیر تهاجم به دشمن بر این اساس بود كه قبل از جاگیر شدن نیروهای عراقی،‌حمله صورت گیرد. بدین قرار نیروهای یگان یاد شده در 6 محور سازماندهی شده،‌به هدف بازپس گیری خط مقدم،‌به دشمن حمله ور شدند و بلافاصله توانستند در مواضع نیروهای عراقی رخنه كنند.

از آنجا كه غافلگیری رعایت شده بود و سرعت عمل نیز با آن همراه گردید،‌مواجهه با حركت یاد شده برای دشمن غیر منتظره تلقی می شد.

كثرت نیروهای دشمن در منطقه عملیاتی چشمگیر بود، به طوری كه نیروها با كمبود مهمات مواجه شده،‌در ادامه كار از مهمات غنیمتی دشمن بر علیه خودشان استفاده می كردند.

پس از عملیات، از منابع مختلف و اسرا كسب اطلاع شد كه در منطقه فوق،‌مجموعاً 6 تیپ از نیروهای دشمن مستقر بوده،‌كه3 تیپ آن نیروهای مستقر در خط بوده اند. در همان شب 3 تیپ دیگر به منظور تعویض خط وارد منطقه شده بودند. در این فاصله نیروهای خودی به دشمن مجال نداده،‌تنها با استعداد یك تیپ به مصاف 6 تیپ آنها می روند.

تا حوالی صبح اكثر گردان ها توانستند خود را به خاكریزهای دشمن برسانند،‌لیكن به دلیل تجمع بیش از اندازه نیروهای دشمن، الحاق جناحین در تمامی محورها صورت نگرفت و بدین ترتیب در حوالی 4 صبح،‌قبل از روشن شدن هوا،‌نیروها جهت سازماندهی مجدد از ادامه تك و استقرار درمواضع تصرف شده خود داری كردند.

در این تهاجم مجموعاً بیش از 76 تانك و 100 دستگاه نفر بر و 12 دستگاه خودرو و 155 قبضه خمپاره و تیربار دشمن منهدم شده، تعداد كثیری از مزدوران بعثی كشته و زخمی شدند.

 

تعرض دشمن به بجلیه

براساس دریافت و استنباطی كه نسبت به ادامه تك دشمن در منطقه عمومی فكه وجود داشت،‌چنین تدبیر شد كه 2 یگان از نیروهای سپاه، به عنوان احتیاط و تقویت نیروهای پدافند كنندة ارتش،‌در منطقه حضور داشته باشند.

دشمن در یك روز پس از تك اصلی خود در (18/2/65)، به وسیله تك تیپ زرهی در محور فكه تظاهر به تك نمود و سپس در تاریخ 19/2/65 تك اصلی خود را در بجلیه آغاز كرد.

در مقابل تهاجم دشمن،‌مقاومت هایی به صورت جسته و گریخته از سوی نیروهای مستقر در خط صورت گرفت،‌تا اینكه 2 یگان احتیاط منطقه جهت سدكردن راه تهاجم دشمن و درهم كوبیدن آن،‌از دو محور از طریق پل چم هندی و چم سری وارد منطقه شدند.

علیرغم محدودیت زمان و وضعیت خاصی كه بر منطقه و نیروها حاكم شده بود،‌یگانهای مزبور به دشمن زده، در مجموع آنها را بیش از 2 كیلومتر عقب زدند و ضمن دور زدن دشمن از رودخانه دویرج، موفق به الحاق شده،‌بدین وسیله از  پیشروی دشمن ممانعت بعمل آوردند.

از طریق اطلاعات واصله از دشمن و اظهارات اسرا،‌معلوم شد كه پیش آمدن وضعیت فوق و مقاومت نیروهای خودی و در نتیجه، عقب راندن دشمن از سوی مزدوران بعثی نامحتمل تلقی می شده است.

در هر حال،‌دشمن پس از این واقعه،‌نیروهای مختلفی را وارد منطقه كرد تا شاید با تقویت آنها اهداف مورد نظر خود را تأمین نماید؛‌لیكن با آسیب پذیری آنها، عملاً مجبور به تعویض و انتقالشان به عقب جبهه می شد- چنانكه در این میان یگان های زیر، به منظور بازسازی از منطقه خارج شدند.

-            تیپ های 51، 60، 805، 437 و 95

-            تیپ 1 گارد جمهوری و تیپ 2 حطین و تیپ 4 ویژه و لشكر 10 و لشكر 1 و تیپ 91 و 62 پیاده

-            در مجموع 11 تیپ و 2 لشكر پیاده،‌مكانیزه،‌زرهی در طول 10 روز اول عملیات به منطقه آمدند و با نیروهای خودی درگیر شدند.

آمار فوق و موفقیت اندك دشمن، ‌بخوبی فقدان روحیه نیروهای عراقی را در موضع آفندی و یا آنچه را كه بغداد دفاع متحركش نامید، خاطرنشان می سازد.

در هر صورت، طبق آنچه كه بعدها از اظهارات اسرا و شواهد و قرائن موجود بدست آمده، دشمن قصد داشته است ضمن گرفتن جناح از نیروهای خودی در محور فكه،‌عملیات اصلی خود را در محور بجیله شروع كرده، با تصرف پل های چم سری و       چم هندی ادامه تك داده،  ضمن تصرف سه راهی شرهانی از طریق جاده نهر عنبر سلسله جبال حمرین را دور زده، در نهایت به رودخانه میمه جناح دهد.

با این حساب، كلیه ارتفاعات سركوب منطقه را از قبیل 290 و 400 و 175 – كه تماماً  بر جاده آسفالت مهران – دهلران دید دارند- تصرف می كرد و تقریباً 2 لشكر از نیروی زمینی ارتش در محاصره قرار می گرفتند. در نتیجه كل منطقه ای كه طی عملیات محرم آزاد شد مجدداً در اختیار دشمن قرار می گرفت.

6-تهاجم به ارتفاعات حاج عمران (24/2/65)

منطقه حاج عمران، واقع در خاك عراق و شمال پیرانشهر است و از نظر نظامی،‌دشمن استحكامات قابل توجهی را بر روی آن ایجاد كرده بود. لیكن علیرغم وضعیت یادشده، طی انجام عملیات والفجر2، پادگان حاجی عمران و ارتفاعات كدو، گرده مند و گرده كو به تصرف نیروهای خودی درآمد.

نظر به اهمیت منطقه، دشمن در چارچوب تدبیر جدید خود، با ابتكار عمل در به كارگیری عشایر ضد انقلاب، تلاش جدید را برای بازپس گیری منطقه سازماندهی نمود.

مدتی قبل از تعرض دشمن به حاجی عمران،‌شواهد و قراین گوناگونی دال بر تقویت نیرو نمایان بود؛ چنانكه 10 روز قبل، 80 فروند هلی كوپتر دشمن در فرودگاه دیانا مستقر شد و 100 قبضه توپ،‌علاوه بر توپهای موجود در منطقه، به منطقه وارد شد. همچنین اخبار به دست آمده حاكی از حضور بیش از 4 تا 8 هزار جاش (مزدور) در منطقه بود.

بدین قرار قطعی به نظر می رسید كه عراق پس از منطقه لولان، در منطقه حاجی عمران عملیاتی را سامان بخشد. بدین منظور، با ورود چند یگان از سپاه به منطقه،‌اقدامات پیشگیرانه صورت گرفت.

دشمن از نخستین ساعات بامداد روز چهارشنبه مورخ 24/2/65 پس از اجرای آتش تهیه سنگینی بر روی ارتفاعات شهید صدر، تپه شهداء، 2519، كدو و سرسول، تك خود را شروع كرد. استقامت نیروهای زمینی ارتش و یگان های تقویت كننده سپاهی در این منطقه چشمگیر بود، به طوری كه در ساعات اولیه درگیری موفق شدند رخنه دشمن بر ارتفاعات 2519 و شهید صدر را كنترل كرده، به ترمیم آن بپردازند.

فلش حركت اصلی دشمن در این محور ایجاد رخنه در محور چپ و تسلط بر ارتفاعات كدو و سرسول بود و عملیات از طریق شیار «انه» طراحی شده بود.

علیرغم اینكه دشمن از هلی برد به منظور انتقال نیرو و پشتیبانی بهره می جست،‌لیكن مقاومت هایی كه انجام می گرفت مانع از پیشروی آنها و دست یازیدن بر اهداف از قبل تعیین شده بود. در واقع، دشمن نیروهای خود را به دست خود وارد دهلیز مرگ كرده بود. یكی از برادران سپاهی در این زمینه می گوید:

«بچه های تیپ... كه بر روی ارتفاع 2519 بودند،‌وقتی وارد عمل شدند،‌الحاق دشمن صورت نگرفت و حدود 20 الی 30 نفر از نیروهای عراقی اسیر شدند و ما به چشم خود می دیدیم كه می آمدند و اسیر می شدند و تعداد زیادی از آنها كشته شدند؛ یعنی آن نیروی اولی كه عراق شب وارد عمل كرده بود،‌همه تار و مار شدند و كلاً‌از بین رفتند و نیروی دیگری به جای آنها وارد منطقه شد.»

وضعیت خاص زمین منطقه و فقدان جاده تداركاتی بر روی ارتفاعات شهید صدر و 2519، دشمن را بر این واداشت كه بهره گیری بیشتر از هلی كوپتر بنماید. به دنبال آن، تا 7 صبح روز اول عملیات، آمار هلی كوپترهای ساقط شده دشمن به 6 فروند رسید و تا ساعت 15 همان روز به 8 فروند و در روز پنج شنبه 25/2/65 مجموعاً به 9 فروند، افزایش یافت.

2 روز پس از تهاجم دشمن،‌در تاریخ 26/2/65، از سوی نیروهای خودی طی یك سازماندهی تعجیلی و هماهنگی برادران ارتش و سپاه، تهاجمی بر روی ارتفاع شهید صدر به دشمن  صورت گرفت و به دنبال آن، منطقه مزبور از وجود نیروهای عراقی پاكسازی شد.

در تاریخ 28/2/65 نیز مجدداً از سوی نیروهای خودی تلاش جدیدی بر روی ارتفاع 2519 به عمل آمد، بدین صورت كه عملیات از دو محور آغاز شد و با پیشروی قابل توجه نیرو از سمت چپ و راست توأم بود. چنانچه در محور چپ 40 نفر و از محور راست70 نفر از نیروهای دشمن به اسارت درآمدند. تلفات وارده بر دشمن نیز قابل توجه بود. علاوه بر این فرمانده تیپ 433 پیاده از لشكر 23 عراق به نام سرهنگ عبدالرزاق به هلاكت رسید و این امر نقش بسزایی در به اسارت درآمدن نیروهای دشمن داشت.

دشمن پس از چند روز مجدداً در تاریخ 1-3-65، طی تلاشی، موفق به ایجاد رخنه بر روی تپه شهداء شد؛ لیكن نیروهای سپاه  ارتش به طور مشترك بعد از 9 روز مقاومت و تلاش موفق شدند نیروهای عراقی را پس زده، تپه شهداء را به طور كامل پاكسازی نمایند.

در تاریخ 2/3/65 از سوی نیروهای خودی مانوری به منظور آزادسازس ارتفاع شهید صدر (2435) طراحی شد و به دنبال آن، در ساعت 2 بامداد روز جمعه، عملیات آغاز شد. یك ساعت ونیم پس از آغاز تك،‌تمامی مواضع دشمن سقوط كرد وبدین ترتیب، ارتفاع شهید صدر آزاد گردید. در این عملیات 800 تن از قوای دشمن كشته و زخمی شدند و 34 نفر به اسارت درآمدند- كه در میان آنها 8 نفر درجه دار و افسر مشاهده می شد.

مسئله قابل توجه در این عملیات و نیز تهاجم دشمن به منطقه فكه، تلفاتی بود كه بر نیروهای عراقی وارد آمد. جانشین فرماندهی نیروی زمینی سپاه در این زمینه        می گوید:

«در طول این عملیات هایی كه من خودم بررسی كرده ام، از منطقه فكه گرفته تا منطقه پیچ انگیزه و تا مهران، به عقیدة من بیشترین تلفات دشمن در منطقه        حاج عمران بوده و در این زمینه پرسنل، امكانات و تجهیزات بی سابقه است.» فرماندهی وقت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی نیز می گوید:

«در حاج عمران نیرو ها با تما تلاش و فداكاری جلوی دشمن را گرفتند و حداكثر تلفات را بر آنها وارد ساختند،‌كه شاید در هیچكدام از این تك های محدود و حتی غیر محدود تا این سطح به دشمن وارد نیامده بود.»

در ضمن قابل ذكر است كه تهاجم دشمن به  حاج عمران، تحت مسئولیت سپاه پنجم و با 26 گد پیاده انجام گرفت و در نتیجه حدود 3000 نفر تلفات برای دشمن در پی داشت.

7-تهاجم به مهران(27/2/65)

سپاه دوم عراق در منطقه مهران وارد عمل شد. دشمن برای این منطقه               سرمایه گذاری نسبتاً سنگینی كرد؛ بدین معنا كه لشكر 17 با 3 تیپ زرهی به همراه حدود 5 تیپ پیاده و از چند محور وارد عمل شدند.

عراق با به كارگیری 26 گردان مختلط توانست پس از اجرای آتش تهیه سنگین هجوم خود را با تصرف ارتفاعات 307، تپه رحمان و پاسگاه آبزیادی آغاز كند و سپس موفق به قطع جاده دهلران- مهران شد و بدین وسیله شهر را در كنترل خود گرفت.

پس از اشغال شهر مهران، رادیو عراق طی قرائت اطلاعیه ای به توضیح و تشریح علت تغییر سیاست ارتش عراق از پدافند به آفند و پدافند از مناطق حساس پرداخته، اظهار می دارد:

«ایران از عقب نشینی عراق به مرزهای بین المللی و سیاست پدافندی سوء استفاده كرده است. تصرف فاو توسط ایران به دنیا نشان داد كه ایران دنبال كشورگشایی است. اكنون سپاه های مختلف عراق عملیات دارند و این درحالی است كه تنها سپاه هفتم جلوی ایران را گرفته است!

عراق اقدام به تصرف مهران نمود كه ایران فكر نكند ما ضعیف هستیم! ما اعلام میكنیم در همین حال، حاضر به عقب نشینی از مهران هستیم، در صورتی كه:

1-     عقب نشینی ایران و عراق به مرزهای بین المللی و عدم دخالت در مسایل داخلی یكدیگر صورت گیرد.

2-     عقب نشینی ایران از فاو در مقابل عقب نشینی عراق از مهران خواهد بود و الا شهر مهران را در اشغال خود نگه می داریم.»

در ضمن دشمن در شب 27/2/65 طی نمایش فیلمی در تلویزیون بغداد،           صحنه هایی را نشان می دهد. كه در آن شهر مهران در اشغال سربازان عراقی است و تعدادی از آنها درحالی كه پرچم این كشور را در دست دارند، شادی كنان می دوند و بر بالای پشت بام رفته، پرچم ها را تكان داده، دستها را به علامت پیروزی بلند         می كنند.

همچنین دشمن، غنائم مختصری را كه به دست آورده بود و نیز تعدادی قلیل از اسرا را به اشكال مختلف (سواره، پیاده، ستونی) و بیش از 20 بار به نمایش گذارد. دشمن مجموعاً در طول این مدت (اتخاذ استراتژی دفاع متحرك)، دهها هزار نفر كشته وزخمی و اسیر داد و نیز چندین فروند هواپیما،‌فروند هلی كوپتر و 170 دستگاه تانك و نفربر از دست داد.

در پایان می توان چنین نتیجه گرفت كه نیروهای خودی، هم در یك عملیات تاكتیكی و هم در رویارویی با استراتژی كلی دشمن مبنی بر پدافند متمركز، موفق بودند و عملاً دشمن را زمین گیر كردند به گونه ای كه ادامه تك از سوی دشمن، به لحاظ تلفات وارده و نیز امكان از دست دادن توان لازم جهت رویارویی با والفجر10 و یا هرگونه تحرك در فاو و سایر مناطق عملیاتی، متوقف گردید و مجدداً نیروهای عراقی، ناتوان تر و مأیوس تر از گذشته، در لاك دفاعی خود فرو رفتند.

 

نگاهی به سرانجام استراتژی دفاع متحرك

بررسی هرچند اجمالی تحركات نظامی عراق قبل از آغاز والفجر 8 بخوبی خاطرنشان می كرد كه رژیم بغداد در اندیشه تعرضاتی به برخی از مناطق، از جمله محورهایی كه بعدها در چهارچوب «استراتژی دفاع متحرك» مورد تهاجم قرار گرفت، بوده است، اگرچه در این میان تحقق عملیات والفجر8 منجر به بازدارندگی دشمن از اجرای این تعرضات شد اما انگیزه تازه ای به عراق داد تا این تلاش ها را با اهدافی جدید دنبال كند.

 به عبارت دیگر وقوع عملیات والفجر8 تمامی ذهنیت و توان دشمن را به خود مشغول داشت. پس از فتح فاو آنچه برای دشمن حائز اهمیت بود و ارزش حیاتی داشت، بازپس گیری (فاو) و یا نهادن یك پوشش، هرچند، موقت بر روی شكست های حاصله از نبرد والفجر8 بود.

از این رو دشمن در چهارچوب استراتژی دفاع متحرك مبادرت به تعرضاتی كرد تا شاید جانی دوباره به ارتش عراق،‌كه آسیب های عمده را متحمل شده بود،‌بدهد و فضایی مناسب برای حفظ روحیه ارتش و رژیم بعثی فراهم سازد.

گذشته از این، آنچه به حركت اخیر عراق اهمیت می داد، غیر از تبلیغات رسانه های غربی، تقارن زمانی آن با كاهش تدریجی قیمت نفت بود. در واقع  وضعیت یاد شده نشان نوعی همسویی بین تلاش های غرب و عراق به منظور دستیابی به اهداف مشخص  از قبل تعیین شده بود.

غرب به دنبال فتح فاو و درهم شكسته شدن دیوارة دفاعی عراق وصدمات قابل توجهی كه بر ارتش عراق وارد آمد و نیز تغییر موازنه به نفع جمهوری اسلامی، احساس خطر نموده، به منظور ممانعت از استمرار وضعیت یاد شده و گسترش احتمالی پیروزی های ایران، با اتخاذ تدبیری مناسب عملاً فشارجدید را در دستور كار خود و رژیم عراق قرار داد. در این زمینه دو تن از فرماندهان عراقی به نام های سرتیپ ملكی و عبید طی مصاحبه ای اعلام داشتند كه:

«استراتژی دفاع متحرك عراق موجب بدست گرفتن كنترل بیشتر در برخی پستهای ایرانی در جبهه هاست – كه به نوبه خود این شانس را بوجود خواهد آورد كه یك صلح اجباری در منطقه ایجاد شود.»

فشارهای همه جانبه دشمن در آن مقطع خاص – كه به طور هماهنگ و در ابعاد گوناگون انجام می گرفت- عمدتاً به منظور تحت الشعاع قراردادن فتح فاو و ممانعت از تداوم برتری موقعیت ایران بود. در این میان رهبری انقلاب در اوج پیروزی های حاصله از فتح فاو و قبل از تهاجمات زمینی دشمن،‌اقدام به بسیج همگانی مردم نمود. از آنجا كه پیش بینی می شد دشمن در مقابل شكست دهشتناكی كه بر او تحمیل  شده آرام نخواهد نشست، این اقدام فرماندهی كل قوا كه در آن هنگام برای بسیاری از افراد غیرمنتظره بود – در واقع مقدمات پیشگیری های لازم را در آینده ای نه چندان دور فراهم ساخت. لذا هنگامی كه دشمن اجرای سیاست دفاع متحرك را آغاز كرده، آمادگی های قبلی اعم از حركت وسیع نیروی مردمی و تهیه امكانات نقشی مؤثر در وارد ساختن ضربات اساسی- بر پیكر ارتش و رژیم عراق- داشت.

الف-مقاومت مناسب و تحمیل تلفات انبوه بر دشمن

تحلیل و برداشت دشمن از اهمیت تصرف فاو برای جمهوری اسلامی و نیز مدت زمان لازم برای بازسازی یگان های خودی و بالطبع طراحی عملیات والفجر8 از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عناصر و عواملی تعیین كننده در اتخاذ استراتژی دفاع متحرك از جانب دشمن محسوب می شدند.

طبیعتاً رویارویی مناسب با دشمن و برهم زدن تحلیل و برداشت های آنان، گامی مهم و اساسی در به شكست كشانیدن استراتژی جدید عراق تلقی می شد.

چنانچه ذكر شد،  محاسبات دشمن نسبت به مدت زمان لازم برای بازسازی سازمان رزم جمهوری اسلامی  عاملی مؤثر در تصمیم گیری های اخیر دشمن بوده است.

در این صورت طبیعی بنظر می رسد كه هرگونه سرعت عمل در رویارویی با دشمن و انجام اقدامات ممانعتی،‌عملاً منجر به توقف آنها گردد.

گذشته از این، میزان دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده و همچنین مقدار بهایی كه باید از نظر نظامی (تلفات) برای آن پرداخت شود، محدودة زمانی تعرضات دشمن را تعیین می نمود.

براین اساس، دشمن كه با تدبیر جدید خود در نظر داشت نسبت به طراحی عملیات والفجر 8 تأخیر ایجاد نماید، به یك معنا حفظ نیروهایش را مورد نظر قرار داده بود. از آنجا كه هرگونه تهاجم از سوی قوای نظامی ایران در واقع به منزله تحمیل تلفات و ضایعات توان فرسا بر دشمن است، لذا عراق به منظور اجتناب از آسیب پذیری و تقویت روحیه نیروهایش مبادرت به تهاجمات یاد شده نمود. در نتیجه اگر سرانجام كار و ابعاد و جوانب آن به طور همه جانبه برای دشمن روشن بود، قطعاً دست به چنین اقدامی نمی زد.

علاوه بر این، ملاك ها و پارامترهای دیگری وجود دارد كه ناتوانی و شكست استراتژی دفاع متحرك را یادآور می شود.

1-     با گذشت زمان و بازیابی موقعیت جدید از سوی جمهوری اسلامی – و اتخاذ تدبیر مناسب- توأم با انطباق با شرایط جدید، صحنة جنگ عملاً به نفع جمهوری اسلامی  چرخش نموده، در نتیجه آزادسازی شهر مهران را در پی داشت.

2-     تلفات و خسارات وارده به ارتش عراق، برخلاف تصور طراحان دفاع استراتژیك، عملاً، وضعیتی آشفته و نابسامان میان قوای نظامی دشمن ایجاد نمود.

ب- اهداف عراق از اتخاذ «استراتژیك دفاع متحرك»

تحركات نظامی عراق طبعاً از اهداف متفاوت سیاسی- نظامی برخوردار بود، كه در اینجا عمدتاً اهداف نظامی آن مورد نظر است.

1-     فروپاشی مواضع دفاع عراق در فاو  اثرات و تبعات سوء و نامطلوبی را در نیروهای دشمن ایجاد كرد كه بی اعتمادی نسبت به خود و فرماندهی و تضعیف شدید روحیه از نمودهای این تبعات بود. از این رو هدف اول رژیم عراق حل كردن پیامدهای روانی ناشی از تلفات بسیار سنگین نیروهای خود و انعكاس آن در جهان بود.

2-     دشمن پس از والفجر 8 توان رویارویی با تهاجم گسترده و جدید را نداشت؛ از این رو سعی كرد با تحركات نظامی خود، نیروهای جمهوری اسلامی  را به تجزیه و انفعال بكشاند تا از زمان بدست آمده،‌فرصت بازسازی و سازماندهی نیروها و نیز ترمیم مواضع را داشته باشد.

3-     دشمن سعی داشت با تهدید مناطق حساس، عملاً ذهنیت جمهوری اسلامی  را بآنجا معطوف داشته، بخشی از نیروهای ما را از فاو بیرون بكشد تا بدین وسیله مجدداً به تلاشی جدید در فاو در صورت امكان دست بزند.

4-     تسلط بر مناطق حساس و سركوب مرزی با عملیات های انجام شده از سوی جمهوری اسلامی، در طول چند سال گذشته، از كنترل ارتش عراق خارج شده بود. دشمن بدین وسیله عملاً امكان گسترش سر پل های پیروزی در مناطق مورد نظر برای ایران را منتفی می كرد. بر مبنای اهداف یادشده،‌دشمن طی مدت زمانی كوتاه مناطق زیر را مورد تهاجم و تعرض قرار داد:

1-     منطقه عملیاتی والفجر 9  درتاریخ 16/12/64

2-     ارتفاعات در بندیخان در تاریخ16/1/65

3-     ارتفاعات سومار               در تاریخ22/1/65

4-     ارتفاعات منطقه لولان       در تاریخ5/2/65

5-     منطقة فكه (پیچ انگیزه، شرهانی،‌بجلیه)در تاریخ10/2/65

6-     ارتفاعات حاج عمران         در تاریخ24/2/65

7-     مهران                              در تاریخ 27/2/65

در ایران میان سازمان رزم عراق و نحوة به كارگیری عشایر، در خور تأمل است. از آنجا كه یكی از اهداف رژیم عراق احیای روحیه نبرد در نیروهای خود و بالطبع زدودن آثار ناشی از شكست عملیات فاو بود،‌لذا در تدبیر جدید خود تقریباً تمامی سازمان رزم خود را فعال كرد و از آنها بهره برداری نمود، چنانكه صدام در تاریخ 28/1/65، طی ملاقاتی با برخی از سران عشایر كُرد عراقی مبلغ 60 میلیون دلار در اختیار آنان قرار داد تا حاج عمران و بعضی از مناطق را باز پس گیرد.

به كارگیری عشایر، آنهم به صورت ادغامی، نشان دهنده آن بود كه دشمن بدین وسیله- با توجه به توانایی عشایر در جنگ كوهستانی و نیز آشنایی آنها به مناطق مورد نظر- كمبود نیروهای خود را جبران كرده است.

 

پس از خیبر

پس از عملیات خیبر تغییر و تحولاتی در جنگ روی داد كه قسمت اعظم آن فشار اقتصادی و تحریم فروش سلاح به ایران بود (كه چنین اقداماتی از تأثیرات عملیات خیبر، بر سیاست های غرب محسوب می شود). طی این مدت، متقابلاً از سوی جمهوری اسلامی تحركاتی بمنظور مقابله با وضعیت جدید صورت گرفت.

در مقطع یاد شده ، تلاش جدید غرب- كه  بتبع هراس و نگرانی نسبت به ابعاد و ویژگی های عملیات خیبر صورت می گرفت – بعدی تازه به جنگ بخشید، بدین معنی كه پس از عیان شدن ناتوانی نظامی عراق در مقابل حركت های غیر قابل  پیش بینی و عمدتاً تاكتیكهای ویژه رزمندگان، استكبار جهانی بمنظور ممانعت از به هم خوردن معادله نظامی حاكم بر جنگ، اقدام به تقویت عراق با تكنولوژی پیشرفته، خصوصاً نیروی هوایی نمود. به عبارت دیگر در این مرحله،‌سیاست تكنیك در برابر تاكتیك اتخاذ شد.

متعاقباً عراق تلاش فزاینده را بمنظور تحت الشعاع قرار دادن پیروزی های نظامی ایران، با دست یازیدن به جنگ نفتكش ها در خلیج فارس، آغاز كرد تا شاید بدین وسیله با به ضعف كشانیدن بنیه اقتصادی جمهوری اسلامی مقدمات تأثیرگذاری آن بر روی جنگ را فراهم آورد. علاوه بر این، تحریم فروش سلاح به ایران توسط غرب، و همزمان با آن، براه اندازی موج های تبلیغاتی در این زمینه، نیز قابل ذكر است.

طبیعتاً پیدایش وضعیت یاد شده، رسانه های تبلیغاتی استكباری را، كه مترصد بهره برداری از چنین مواقعی هستند، بر آن داشت تا در تبلیغات خود وقفه ای را كه معمولاً میان عملیات ها بوجود می آید،‌به حساب تأثیرگذاری جنگ نفتكش ها گذاشته، جنگ را به بن بست رسیده قلمداد كنند.

در چنین وضعیتی هرگونه تحرك نظامی توأم با پیروزی از سوی ایران، نقشی بسزا در نشان دادن ناكامی سیاست های غرب و تلاشهای عراق، داشت. بدین منظور در میان مناطق متعددی كه جهت عملیات مهیا شده بود، منطقه میمك انتخاب شد و عملیاتی با نام عاشورا انجام گرفت.

 

...............

منبع و ماخذ :

نام کتاب : عملیات خیبر

ناشر : مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ – سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

 

نتایج و دستاوردهای عملیات

در این عملیات بیش از 23 یگان دشمن بطور متوسط، از 20% تا 100% منهدم شد.

-    15000 نفر از نیروهای دشمن زخمی و كشته شدند.

-    150 دستگاه تانك و نفربر و 200 دستگاه خودروی دشمن منهدم گردید. (در این رابطه قابل توجه است كه تیپ 56 زرهی دشمن به میزان 100% منهدم شد.)

-    1140 نفر از نیروهای دشمن اسیر شدند كه در میان آنها 35 نفر افسر، 130 درجه دار، 873 سرباز و جیش السّعبی و نیز 102 نفر غیر نظامی از كشورهای مصر، سودان، مراكش، سومالی و عراق، مشاهده می شد.

-    مجموعاً 1180 كیلومتر از زمینهای منطقه آزاد شد كه به ترتیب 1000 كیلومتر مربع در هور، 140 كیلومتر مربع در جزایر و 40 كیلومتر مربع در طلائیه را شامل می شد.

-    در میان غنائم دشمن، گذشته از اقلام صنعتی و تجهیزات انفرادی، 10 دستگاه تانك و نیز 60 دستگاه كمپرسی و ... بچشم می خورد.

-    دستیابی بر چاه های نفت كه ذخائر آن میلیونها بشكه برآورد شده است.